Zaman Rölesi Nedir?

Zaman rölesi

Zaman rölesi nedir?

Zaman rölesi; 

Bir devreyi,bir makineyi veya bir mekanizmayı, ayarlanan süre içinde veya sürenin bitiminde devreye sokan yada devreden çıkaran otomatik kumanda devre elemanlarına denir.

Başka bir şekilde tanımlanırsa zaman rölesi; bobine enerji verildikten yada bobinin enerjisi kesildikten belirli bir süre sonra, kontakları durum değiştiren rölelerdir. Zaman röleleri, kumanda devresindeki güç kontaktörlerinin kontrolünü sağlar.

Zaman Rölesinin Yapısı

Genel olarak kontaktörlere kumanda eden zaman röleleri, gecikmeli ve ani açılıp kapanan kontaklara sahiptir. Bu kontaklar normalde açık kontak ve kapalı kontak olarak iki türlüdür. Zaman rölesinin bobini enerjilendiği zaman, bu kontaklar ani açılır ve ani kapanır. Bobinin enerjisi kesilirse, kapalı olan kontaklar ani açılır, açılan kontaklar ise ani olarak kapanır. Zaman rölelerinin üç kontaklı yada dört kontaklı olarak yapılır. Kontak sayısı rölenin markasına ve yapım biçimine göre değişir.

Zaman Rölesi Çeşitleri

Yapım biçimlerine göre zaman rölesi çeşitleri;

• Mekanik tip (pistonlu) zaman rölesi: Zaman gecikmesi bir pistonla sağlanan zaman rölelerine, mekanik zaman rölesi denir. Pistonlu zaman röleleri, düz ve ters çalışan iki çeşidi mevcuttur. Düz zaman rölelerinde bobine enerji uygulanınca pistonu yukarı doğru asılır. Piston içerisinde yağ veya hava olduğu için hareket hemen olmaz. Belirli bir süre sonra kontaklar yer değişir.

Pistonlu zaman rölesinin iç yapısı

• Elektro-mekanik (motor) tip zaman rölesi: Zaman gecikmesi bir motordan sağlanan zaman rölelerine, motorlu zaman rölesi denir. İçerisinde bulunan senkron, motor sabit bir hızla dönerken röle içindeki dişlileri de döndürür. Dişliler ayarlanan bir mekanizma yardımıyla kontakların açılmasını veya kapanmasını sağlar. Her çalışmada aynı gecikmeyi sağlamak için bu zaman rölelerinde senkron motor kullanılır.

• Dijital zaman rölesi ve elektronik zaman rölesi: İç yapısı tamamen elektroniktir. Genellikle R-C zamanlama devreleri kullanılır. Bazı zaman rölelerinde özel olarak üretilmiş zamanlama entegreleri kullanılır.
  Elektronikte zaman gecikmesi kondansatör ve direncin seri bağlanmasıyla olur. Zaman gecikmesi T=R*C formülüne göre hesaplanır. R Ohm, C Farad alındığında T saniye olarak bulunur.

• Pnömatik zaman rölesi: Pnömatik kumandalı bir makinenin birbiri ardına sıralamalı olarak çalışma istendiği zaman, bir işlem tamamlanınca, öbür işleme başlamadan önce saniye yada dakika cinsinden gecikmesi istendiği zaman, bu tür gecikme akü denilen içi boş bir silindirik kapla sağlanır. Bu tip zaman gecikmesi sağlayan devrelere Pnömatik zaman rölesi adı verilir.

• Doğru akım zaman rölesi: Bir röle ile yardımcı elemanlardan meydana gelen ve sadece doğru akımda çalışan zaman rölelerine doğru akım zaman rölesi denilmektedir.

Montaj Biçimlerine Göre Zaman Röleleri

• Elektrik panosu içine (ray yada zemine) montajı yapılan zaman rölesi
• Elektrik panosu yüzeyine montajı yapılan zaman rölesi
• Hem elektrik panosu içine, hem de elektrik panosu yüzeyine montajı yapılan zaman rölesi
• Kontaktör üstüne montajı yapılan zaman rölesi

Çalışma Biçimlerine Göre Zaman Röleleri ve Zaman Rölesi Nasıl Çalışır?

Düz Zaman Rölesi: 

Çekmede gecikmeli tip (düz) zaman rölesi, bobine enerji verildiği andan başlayarak ayarlanan süre bitiminde  kontakları yer değiştiren rölelere düz zaman rölesi denir. Bobinine enerji uygulandığı anda ani açılıp kapanan kontaklar, ayarlanan süre bitiminde gecikmeli açılıp kapanan kontaklar yer değiştirir. Bobin enerjisi kesildiği anda ise ani ve gecikmeli açılıp kapanan kontaklar yer değiştirir. RR: RR röleleri çekme gecikmeli rölelerdir. Enerji uygulandığında ayarlanan t zamanı saymaya başlar. t zamanı bitiminde röle çeker, röle LED ‘i yanar. Enerji kesilinceye kadar röle bu yerini korur.

Ters zaman rölesi: 

Düşmede gecikmeli tip ters zaman rölesi, bobinin enerjisi kesildiği andan başlayarak,  ayarlanan sürenin sonunda kontakları konum değiştiren zaman rölelerine ters zaman rölesi denir. Bobini enerjilendiği zaman kontakları ani olarak yer değiştirir. Bobin enerjisi kesildiği zaman; ani olarak açılıp kapanan kontaklar yer değiştirir, gecikmeli açılıp kapanan kontaklar yerlerini korur ve ayarlanan süre bitiminde, yer değiştirerek normal çalışmaya döner. Eğer ayarlanan süre bitmeden önce bobine yeniden enerji verilirse, gecikmeli çalışan kontaklar yer değiştirir.

RM:

Bu röleler bırakmada gecikmeli zaman röleleridir. Enerji verildiği zaman röle çeker ve ayarlanan sürede t zamanı saymaya başlar. t zamanı bitiminde röle bırakır. Röle ilk yerine döner.

Gecikmeli zaman rölesi: 

Bırakmada gecikmeli tip (impuls) zaman rölesi, bobine enerji verildiği zaman  kontakları yer değiştirir ve ayarlanmış zaman bitince yeniden ilk yerine (konumuna) dönen zaman röleleridir. Bobine enerji verildiğinde ani ve gecikmeli çalışan kontakların her ikisi de yer değiştirir. Gecikmeli çalışan kontaklar ayarlanan süre bitiminde, ani çalışan kontaklar ise, bobin enerjisi kesildiği zaman normal yerlerine döner.

Flaşör röle: 

Bobine enerji verildiği andan başlayarak ayarlanan süre  kadar yerlerini korur, sonra yeniden ilk yerine dönen rölelere zaman ayarlı flaşör röle denir. Bu tip zaman röleleri bu işlemi, enerjili kaldığı süre boyunca tekrar eder.

Yıldız-üçgen zaman rölesi: 

Büyük güçlü motorlarda yıldız – üçgen yol verme devrelerinde kullanılan yıldız – üçgen zaman röleleri, bobinine enerji verildiğinde yıldız bağlantıyı sağlar. Ayarlanan süre bitimindeyse  kontakları yer değiştirerek motoru yıldız bağlantıdan üçgen bağlantıya geçirir. Bu tip zaman rölelerinde yıldız – üçgene geçiş anında fazlar arası kısa devreyi önlemek amacıyla, kısa bir süre (0,035 – 0,1 sn. arası) motora enerji verilmez.

Çift zaman ayarlı zaman rölesi: 

Bu tip zaman rölelerinde iki ayrı zaman ayarlama imkanı vardır. Zaman rölesi bobinine enerji verildiğinde kontaklar yer değiştirir. Ayarlanan birinci süre bitimine kadar, yerini korur ve ayarlanan süre bitiminde normal çalışma konumuna döner. Bu sırada ikinci ayarlanan süre başlar. İkinci ayarlanan sürenin bitiminde ise, kontaklar yeniden yer değiştirir. Zaman rölesi bobinine enerji verildiği  sürece bu işlem tekrar edilir. RR-2R: RR tipi zaman röleleri ile aynıdır içerisinde beslemeleri ve kontakları birbirinden bağımsız iki tane zaman rölesi vardır. A1 ve A2‘ye enerji uygulandığında ayarlanan t1 zamanı saymaya başlar. t1 zamanı bitiminde röle1 çeker, röle1 LED ‘i yanar. B1 ve B2 ‘ye enerji uygulandığında t2 zamanı saymaya başlar. t2 zamanı bitiminde röle2 çeker, röle2 LED ‘i yanar. Enerji kesilinceye kadar röleler bu yerini korur.

Zaman Rölesi Bağlantı Şeması

Günümüzde kullanım alanı bir hayli geniş olan W-Otomat tipi çok zamanlı zaman rölesi 1 saniye ile 60 saat arası 8 kademeli olarak ayarlanan çekme veya bırakma gecikmesine sahip ve küçük boyutlu mikroişlemci zaman rölesidir. Zaman rölesi bağlantı şeması ve katalog bilgileri aşağıda belirtilmiştir.

Zaman rölesi bağlantı şeması

Montajı 

Röle firmaları tarafından imalatı yapılan zaman rölesi, yüzeye yada raya montaj  edilir. Yüzeye montajda ilk önce markalama yapılır. İşaretlenen nokta matkapla delinir tornavida ile zaman rölesi adı verilen noktaya vidalanır. Zaman rölesi raya montajı yapılırken belirli bir eğimde zaman rölesinin alt yuvası oturtulur, sonra üst yuva takılır ve montaj işlemi bitirilir.

Zaman röleleri, istenilen çalışma zamanı aralığında kontrol işlemi yapmak için tasarlanmış olup çeşitli fonksiyonlara sahip olan cihazlardır. Piyasada birçok zaman rölesi markaları bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; inter zaman rölesi, siemens zaman rölesi, crouzet zaman rölesi, kael zaman rölesi, omron zaman rölesi, pnömatik zaman rölesi, schneider zaman rölesi, entes zaman rölesi vb gibi. Zaman rölesi fiyatları da özelliklerine, markasına ve her firmaya göre değişmektedir.