Trafo Direkleri

Elektrik trafoları

Trafo direkleri

Elektrik enerjisi dağıtım ve iletim hatlarında kullanılır. Yüksek gerilim elektrik enerjisinin üretildiği yerden tüketim merkezlerine iletilmesi için hava hatları kullanılmaktadır. İletim ve dağıtım hatlarında kullanılan ve iletkenleri birbirinden belirli uzaklıkta havada tutmaya yarayan ve hat boyunca uygun aralık ve yükseklikte yerleştirilen şebeke donanımına direk denir.

Yapıldıkları Malzemeye Göre Direk Çeşitleri

İmal edildikleri malzemeye göre elektrik direk çeşitleri

1. Beton direkler
2. Demir direkler
3. Ağaç direkler

Beton Direk

Beton elektrik direği su ve çimento ve katkı maddelerinin belirli oranlarda karıştırılmasıyla yapılan beton, dayanımı yüksek dayanımlı çelik çubuk veya çelik tel kullanarak yapılır. Beton ve çelik malzemenin gözeneksiz bir biçimde uygunluğunun sağlanması için titreşim (vibrasyon) yada savurma (santrifüj) yöntemi tatbik edilir. Bu yöntemle imalatı yapılan bu direklere beton direk adı verilir. (SBA) Santrifüj direklerin  içi boş, (VBA) vibre direklerin içi dolu olur. Santrifüj beton elektrik direkleri kesiti daire, vibre beton direklerin kesiti dikdörtgen biçimindedir.

Demir direklere göre beton direk fiyatı göre daha ekonomiktir. Beton elektrik direği hava şartlarından ve sanayideki zararlı buhar ve gazlardan daha az etkilenirler.

Kullanılan demir miktarı aynı görevi yapan demir direklere nispeten az olması (% 60) demirden tasarruf sağlar. İçinde kullanılan çelik tellere bağlı olarak direğin tepe kuvvetlerine dayanıklılığı sağlanır. Beton direkler, dairesel kesitli ve konik biçiminde üretilirler.  Beton direklerde kullanılan, izolatörlerin montajının yapıldığı traversler de demirden yada betondan yapılır.

Tepe kuvvetine göre beton direk ağırlıkları, 250 kg ile 3500 kg’a kadar beton direk imalatı yapılır. Direk uzunlukları 8 m ile 26 m arasında, çapları 50 cm kadar olan konik, bu çaptan sonrakiler silindirik biçimde yapılır. 9,30 ve 10 m’lik beton direkler ise alçak gerilimde kullanılır. Yurdumuzda birçok imalatçı beton direk firmaları tarafından alçak gerilim direkleri, yüksek gerilim direkleri, orta gerilim beton direkler imal edilmektedir. Beton direkler yol aydınlatma direkleri olarakta kullanılmaktadır.

Santrifüj beton direkler orta ve alçak gerilimde kullanılırken tepe kuvvetleri tarafından ; 1- 1,5- 3- 5- 7- 9- 13- 17-19- 23- 27- 33- 35 ve 36 olarak toplamda 39 şekilde beton direk tipleri  imal edilir. Bu rakamlar direk tipini ve direk tepe kuvvetinin % 1’ini gösterir.   Beton direklerin üstünde boyları ve dayanacağı tepe kuvvetleri yazılıdır. Fazla alan kaplamadıkları için şehir merkezlerinde ortaklaşa şebekelerde beton elektrik direkleri kullanılmaktadır. Kullanılma biçimlerine göre :

1. Tek santrifüj
2. Çift santrifüj
3. Asimetrik vibre
4. Çift vibre

Beton direklerin artıları;

• Bakıma ihtiyaçları yoktur,
• Daha uzun ömürlüdürler,
• Tepe kuvvetleri büyüktür,
• Kaçak akımlarda güvenlidir.
• Hava şartlarına karşı dayanıklıdırlar.

Beton direklerin eksileri;

• Taşıma ve montaj sırasında ağır olduklarından oldukça zor olur,
• Beton direk ağırlıklarından dolayı dikkatli taşınmalı zira kırılabilirler.

Demir Direk

Demir çelikten yapılan, enerji iletim ve dağıtım şebekelerinin bütün gerilim kademelerinde kullanılan elektrik direkleridir. Alçak gerilimde kullanılan demir direkler kaynaklı, boyalı ve galvanizli civatalı olarak imal edilirler. Demir direk imalatı sırasında yapısında I, U, L biçiminde profiller kullanılmaktadır.

Demir direklerin temeline beton dökülmelidir. Ağaç direklerden ömrü daha uzun, beton direklerden hafiftir. Demir direkler iletkenlerin düzenlenmesi biçimine göre uygulanmaktadır. Direk arızaları kolay olarak tamir edilir.Yurdumuzda demir direk çeşitleri arasında olan A demir direkler ya da kafes direkler kullanılır.

Yüksek gerilimde kullanılan demir direkler ise Avrupa standartlarına uygundur. Demir direklerin mekanik dayanımları fazladır. Bakımları  maliyet gerektirir. Demir  direklerin, beton direklere göre tamirleri kolaydır. Canlıların demir direklere çıkmaması için korkulukları vardır.

Demir direkler ağaç direklere kıyasla uzun ömürlüdür. Demir direk ağırlıkları, beton direklere göre azdır. Demir direkler iletkenlerin her türlü düzenlenmesine tatbik edilebilir. Herhangi bir nedenle oluşabilecek direk arızalarının tamiri de kolaydır. Ancak beton direklere göre işletme ve bakım masrafları çoktur. Demir direk fiyatları da yüksektir.

Demir Direk Tipleri

1. Boru Direkler
2. A ve Kafes Direkler
3. Putrel Direkler (Pilon, Çatal)

Boru Direk

Genellikle özel aydınlatma sistemlerinde boru direk kullanılır. Düşük gerilimli cadde aydınlatma direği, sokak aydınlatma direği, bahçe aydınlatma direği, marina aydınlatma direği, liman aydınlatma direği, bahçe aydınlatmaları ve site aydınlatmada da direği

Boru tipi direk

aydınlatma direkleri olarak kullanılır. Özellikle projektör direkleri olarak da kullanılan direklerdir. Boyları 4 metre  ile 8 metre arasında değişir. Boru direk imalatı tekli , ikili, üçlü tip olarak yapılır. Boru direklerin yerleri önceden hazırlanmış  civatalı kalıplara montajı yapılır. Boru direkler yerlerine montajı yapılırken, ağırlıklarından dolayı montajları vinçlerle sağlanır.

A ve Kafes Direkler

Bu direkler alçak gerilim şebekelerinde kullanılır. İller bankasınca A ve kafes tipi demir direkler standart hale getirilmiştir. Standart hale getirilmiş direklerin boyları uzun ve kısa direkler için farklıdır.

Kafes Tipi Direkler

Semboldeki I ya da U, direklerin yapımında kullanılmış olan demir kesitini göstermektedir. Diğer rakamlarsa demir profilin cm olarak yüksekliğini belirtmektedir. (k) harfi kısa boylu direkler için kullanılır. A tipi olanların boyları 9,10-9,35- 9,55-9,70 metre 9, 90- 10,10- 10,55 metre şeklindedir. Kısa boylar 9,5 metre orta boylular için 10 metre imal edilir. Kafes direkler K1-K2-K3-K4-K5-K6 biçiminde sembollerle gösterilir. k1-k2-k3 biçiminde gösterilenler hafif, diğerleriyse ağır kafes direkleridir.

Mevcut rakamlar 1000 ile çarpılırsa kğ cinsinden direğin tepe kuvvetini bulmak mümkündür. Kafes direk K1k-K2k şeklinde gösterildiğinde, bunların kısa boylu kafes direkler olduğunu anlarız. Demir direk boyları AG gerilim kullanılan A ya da kafes tipi demir direklerin boyları uzun ve kısa direkler için farklıdır. İhtiyaca göre ya da normal durumlarda kullanılacak ayrı demir direk tipleri mevcuttur.

Bu direklerinde boyları çeşitli ölçülerdedir. Demir direk firmaları tarafından ihtiyaca göre kullanılacak A tipi direkler 6,5U – 8U – 12U biçiminde olup boyları 9,55-9,85-10,10 metredir. Boyları kısa olanlar 9,00-9,30-9,70 metredir. Normal şartlarda kullanılacak A tipi direklerin boyları 8I- 10I- 12I- 10U ile gösterilenleri 9,65- 9,90- 10,10- 10 metre olup, kısa boyluları 9,10- 9,35- 9,55- 9,45 metredir. Kafes tipi demir direk imalatı kısa boyda ve normal boyda imal edilir.

A tipi direk

Demir direklerin K1-K2 ve K3 biçiminde normal boyluların da;uzunlukları 9,95- 10,15- 10,30 metredir. Demir direklerin kısa boylu olanları da; 9,40-9,60 ve 9,75 metredir. Demir direklerin  K4 ve K5’ lerin boyları ise normal boyda olanlar için; 10,45 ve 10,55 kısa boyda olanlar için;  9,90 ve 10,00 metredir. Kullanılan direklerin yaklaşık olarak uzunlukları normal boyda 10 metre, kısa boyda 9,50 metredir.

Putrel Direk (pilon, çatal)

Yüksek ve çok yüksek gerilimlerde, çekilen hattın durumuna göre 3’ lü veya 6’ lı hat olarak kullanılan galvaniz cıvatalı, boyalı ve kaynaklı olarak yapılan direklerdir. Pilon direk boy uzunlukları isteğe bağlı olarak ayarlanır.

Transformatör Direklerinin Karakteristikleri

Trafo taşıyıcı direklerinin güçlerine göre cins seçimi yapılır. Transformatör direklerinin karekteristik özelliği altta tabloda gösterilmiştir.

Önemli; Direğin tepe kuvvetini hesaplarken OG, 1.437 katsayı ile çarpılır, AG aynısı alınır.

Demir Direklerin Artı ve Eksileri

Artıları

• Tepe kuvvetleri büyük olduğu için, uzun ömürlüdür.
• Tamirleri kolay, parçalara ayrıldıkları için taşınmaları ve montajları kolaydır.

Eksileri

• Yüksek maliyet gerektirir. Bakımları masraflıdır.
• Hava koşullarından etkilenir ve kaçak akımlarda güven sağlamazlar.

Ağaç Direk

Alçak ve orta gerilimli iletim ve dağıtım hava hatlarında kullanılırlar. Mekanik dayanımları azdır. Karaçam, köknar, ardıç, ladin gibi ağaçlardan yapılır. Çok fazla zorlamalara gelemezler. Haşerelerden ve hava durumlarından  etkilenme özellikleri vardır. Havanın şartlarından olumsuz etkilenmemeleri için özel işlemlerden geçerek kullanıma sunulurlar. Bu işlemler,

1.  Bakır sülfat emdirerek,
2.  Emprenye ederek,
3.  Kreozotlamak,
4.  Katranlamaktır.

Mekanik dayanıklılıkları sınırlı olduğundan direklerin arası kısa olmalıdır.  Hattın gerilimi düşük olmalıdır. Ağaç direklerin temeli taş ve toprakla doldurularak direk dikilir. Köşede ve normal taşıyıcı direk olarak kullanılır. Ağaç direklerin tepeleri, üstlerinde kar ve buz birikmeyecek biçimde 45°’lik açıyla kesilir. Değişmeyen ağaç direk uzunlukları, 8- 8,5- 9- 9,5- 10- 10,5- 11- 11,5- 12- 12,5- 13-13,5 metredir.iletkenleri taşıyan izolatörler ağaç direklere direk olarak bağlanır. Dikme işlemi biten ağaç direkleri çelik halat yada payanda ile  desteklemek gerekir.

Kullanıldığı yerlere göre; Ağaç direk çeşitleri

1.  A direkler
2. Payandalı
3. Lenteli direkler (gergi telli)
4.  Tek ağaç direkler
5.  Çift ağaç direkler (İkiz direkler H)
6.  Kirişli direkler

Ağaç Direklerin Artıları ve Eksileri

Artıları;

•  Esnektirler.
•  Hafiftirler.
•  Ağaç direk fiyatları ucuzdur.
•  Dikilmeleri ve taşımaları kolaydır.
•  Ağaç direkler tırmanmak kolaydır.
•  Boya masrafları gerektirmezler.
•  Temel değiştirilirse yeniden kullanılabilirler.
•  Kaçak akımlar oluşursa güvenirlikleri daha  fazladır.
• Simetriktirler (Bütün yöndeki kuvvetlere karşı koyabilme özellikleri vardır).

Eksileri;

•  Ömürleri kısa olur.
•  Tepe kuvvetleri az olur.
•  Esnektirler, salgıları (fleş) değişir.
•  Yıldırım düşerse yanarlar,
•  Yüksek gerilimlerde kullanılma gibi şansları yoktur.

Ağaç trafo direkleri dikerken aralıklar 80 metre olmalıdır. Ağaç direk imal eden firma, direk boylarını 8 ile 22 metre civarında direk imalatı yaparlar. Yurdumuzda orta gerilimde demir direk ve beton direk kullanılır. Yabancı ülkeler orta gerilimde beton direği kullanmazlar. Ağaç, galvaniz elektrik direği kullanılır.

P=1.437 x OG ceri + AG ceri. (Direk ağırlığına YG traversinin ağırlığı dahil değildir.)

Kullanılış Şekillerine Göre Direkler

• Durdurucu Direkler

ENH’ de düz hattı durdurmak amacı için kullanılan direklerdir. Taşıyı direklere bağlanan iletkenlerin sarkmaması ve gergin durmasını sağlar. İletkenlere gelen gerilme kuvveti durdurucu direkler ile sağlanır. Genel olarak durdurucu direkler arasında yedi adet durdurucu direk bulunur. Yol ve nehir atlamaları gibi özel durumlarda durdurucu direkler karşılıklı birbirine bağlantılı olabilir.

• Köşede Durdurucu Direkler

Enerji nakil hava hatlarının köşe noktalarında kullanılır ve durduruculuk görevi de yapar. Düz  giden hattın, büyük sapmalarında bu direkler kullanılır.

• Taşıyıcı Direkler

Hava hatlarında durdurucu direkler arasında iletkeni taşımak, yani iletkenin ağırlığını tutmak amacı için kullanılan direk tipleridir.

• Köşede Taşıyıcı Direkler 

Enerji nakil hava hatlarının köşe noktalarında iletkenleri taşımak için kullanılır. Düz hatlarda hattın yön değiştirdiği yerlerde kullanılırlar.

• Nihayet (son) Direkler

Enerji nakil hatlarının başında ve sonunda kullanılan direklerdir. Hattın tek taraflı toplam cer (gerilme) kuvvettine dayanabilecek durumda olan direklerdir.

• Branşman Direkleri

Yüksek gerilim hava hatlarında taşıyıcı ve köşede taşıyıcı durumda olan direklerden bir yada iki yönde kol veya şube hattı ayrılıyorsa, bu durumdaki taşıyıcı ve köşede taşıyıcı direklere branşman direkleri adı verilir.

• Tevzi (dağıtım) Direkleri

Enerji nakil hava hatlarında ikiden fazla nihayet bağı ile bağlı olan hatların tevzi edildiği yani kollara ayrılarak dağıtımının yapıldığı direklere tevzi direkleri denir. Direkteki hatlardan kesiti en büyük olan hat, ana hat sayılır. Bunun dışında kalan öbür hatlar bu ana hattın birer branşmanı veya kolu halindedir.

• Geçit Direkleri 

Haberleşme hatları, demiryolları, karayolları gibi önemli yerlerde direğin devrilmesi ya da iletkenin kopması gibi durumlarda çıkan arızalara karşı yapılan direklere geçit direkleri denir.

• Aydınlatma Direkleri

Dış aydınlatma direkleri olarak, park ve bahçe aydınlatma direkleri, sokak aydınlatma direkleri, cadde aydınlatma direkleri, çevre aydınlatma direkleri, yol aydınlatma direkleri, galvaniz aydınlatma direkleri olarak kullanılır. Aydınlatma direk firmaları tarafından ihtiyaca göre 3-12 metre yükseklikte aydınlatma direk imalatı yapılır. Aydınlatma direği, aydınlatma armatürlerini taşır. Aydınlatma direklerinin yanısıra, şehrin güzelliğini pekiştiren dekoratif aydınlatma direkleri de vardır. Aydınlatma direk fiyatları aydınlatma direğinin kullanılış amacına göre değişir.

• Konik Direk

İstendiği taktirde, sıcak daldırma galveniz kaplamalı ve paslanmaz saç boyalı şeklinde konik direk imalatı yapılır. Şehir merkezlerinde konik direkler aydınlatma direk olarak kullanılırlar. Görünümleri oldukça güzel, bunun yanı sıra standartlara uygun, tek parça şeklinde üretilen direklerdir. Konik direk firmaları tarafından bayrak direği imalatı ile konik bayrak direği imalatı yapılmaktadır Konik bayrak direğinin özelliği konik olmasıdır. Klasik olarak, borudan eklenerek yapılan bayrak direklerinden çok farklı ve estetik açıdan çok güzeldir.

• Projektör Direkleri

Yükleme şartlarına göre dinamik ve statik dinamik hesapları yapılarak, çokgen kesitli, çelik saçtan, konik kaygan geçme yöntemi ile direk olarak projektör direkleri üretimi yapılarak kullanıma hazır hale getirilir.
Genellikle otoyol ve köprü gişeleri, kavşaklar, hava alanları güvenlik alanları, spor alanları, otoparklar, meydanlarda gibi geniş alanların aydınlatmasında kullanılan projektör direkleri, çeşitli yüksekliklerde kullanılmak için trafo direği imalatı yapılmaktadır. Projektörlerin bakımı için asansörlü, bakım platformlu ve merdivenli çeşitleri mevcuttur. Ayrıca projektör firmaları tarafından imal edilen tek, çift ve dairesel projektör dizilişine uygun seçenekleri de vardır. Doğru aydınlatma direkleri, özellikle hava alanlarında gereksiz ışık yansımalarının istenmediği ortamlarda kullanılan aydınlatma sistemidir. Projektör direğin önceden hesaplanan yüksekliklerine aydınlatma armatürleri montajı yapılır ve direk tepesindeki yansıtıcılara yönlendirilir. Bu sistem yardımıyla daha kaliteli ve homojen bir aydınlatma sağlanabilir. Asansörlü projektör direkleri, otobüs terminalleri, hava alanı, kavşaklar, liman ve endüstriyel yapıların stok alanları gibi meydan aydınlatmaları için kullanılır. Projektörlerin bağlandığı platformun asansör sistemi vasıtasıyla aşağı yukarı hareket etmesi sağlanır.

• Enerji Nakil Hattı Direkleri

Enerji iletim hattı direkleri, alçak gerilim seviyesi direkleri, orta gerilim 1-35 KV gerilim seviyesi direkleri, yüksek gerilim 35-154 KV gerilim seviyesi direkleri, çok yüksek gerilim direkleri 154 KV ve üstü olarak üretimi yapılır. Yapımı sağlanan enerji iletim hattı direkleri TEİAŞ ve TEDAŞ yönetmeliği ve uluslararası standartlara uygun olarak 34.5-154 ve 380 kv hatlara ait enerji nakil hattı direkleri, şalt sahası ve trafo merkezleri çelik konstrüksiyon imalatı yapan  enerji nakil hattı direkleri firmaları vardır.

• Galvanizli Aydınlatma Direği

Galvanizli aydınlatma direkleri 3 metre ile 15 metre yüksekliğinde üretilmektedir. Tabanları flanşlı, civatalarla temele bağlanırlar. Galvaniz direk firmaları istekler doğrultusunda 1-2-3 veya 4 konsollu olarak yapılır. Galvaniz direk  fiyatları da fimalara göre değişir. Çoğunlukla yol aydınlatmasında kullanılır. Aydınlatma direkleri benzin istasyonları, karayolları, cadde, park, sokakların aydınlatmasında kullanılan direklerdir. Aydınlatmalarda, anten, pano, flama, bayrak asmak, galvanizli kamera direği için yönetmelik dahilinde kullanılır. Standartlarına uygun şekilde korozyona karşı uzun ömürlü sıcak daldırma galvaniz yöntemi ile kaplanmaktadır. Yurt dışında kullanılan   galvanizli direk 33-125-220 ve 400 kv enerji nakil hatlarına ait direklerin tasarım çalışması yapılmaktadır.

• Bayrak Direkleri

Bayrak direkleri galvaniz yada AISI 304 – 304L kalite paslanmaz çelikten, TS 498,TS 648, TS 3357 ve DIN 1056 standartlarında, dıştan ipli (klasik sistem) ve içten ipli (sonsuz tepe döner sistem) şekliyle 5 metreden 100 metreye bayrak direği imalatı yapılmaktadır.

Bayrak direği yan aparatlar hariç, gövde sabitleme ankrajı olmak üzere iki ana parçadan oluşur. Sabitleme ankrajı toprağa gömülür,direk gövdesi flanşı ankraja vidalanarak montajı yapılır.

Paslanmaz Bayrak Direği; Bayrak direği firmaları tarafından piyasa da AISI 304 – 304L kalite paslanmaz çelikten bayrak direk yönetmenliğine uygun kalitede ve standartlarda paslanmaz bayrak direkleri üretilmektedir. Bayrak direği ölçüleri ve yüksekliği itibariyle, hafif ve paslanmaz (krom bayrak direği) olarak imal edildiğinden, uzun ömürlüdür. Bayrak direği fiyatları ekonomiktir.

Ankraj Nedir?

Bir yapı elemanını başka bir elemana sabitleme yöntemiyle birlikte çalışır hale getirmek.