Şalter Nedir?

Şalter nedir

Şalter elektrik devrelerinin aşırı akım, kısa devre yüksek voltaj nedeniyle zarar görmemesi ve elektrik devresinin normal açılıp kapatılması için kullanılan elektrik devre kırıcı elemandır. Kullanıldığı devrenin başına konulan devre akımını ani olarak kesen, elle kumandalı veya otomatik olarak da devreyi açan elektrik devre kırıcı elemanına şalter denir. Şalterlere aynı zamanda kesici, devre kesicisi de denir.

Şalter elektrik devresini, aşırı akım veya kısa devreden koruyan ve otomatik olarak devreye giren bir anahtardır. Şalter devrenin sürekliliğini bozan bir arızayı algılar ve hemen elektrik akımını keser. Kesicinin elektrik sigortasından farkı, kesici işlem yaptıktan sonra normal çalışma durumuna (manüel yada otomatik olarak) geçebilir.

Kesiciler

ev aletlerini korumak amacı için kullanılabildiği gibi, yüksek gerilimli şalt sahalarında da kullanılır. Şalterler bulundukları devrede daha önce ayar edildikleri akım değerine ulaşınca devreyi derhal yada gecikmeli olarak açarlar. Şalterler devreyi manyetik veya termik olarak açabilirler.

Manyetik şalter

akım ayarı , ayarlanan değeri geçince var olan sargıdan dolayı manyetik kuvvet artarak bir kolu çeker. Bu kol şalterin kilit mekanizmasını etkileyerek devreyi açar. Termik şalterlerde ise, açma işlemi bir metal termik koruyucudan aşırı akım geçmesi ve ısınıp bükülmesiyle sağlanır. Devredeki arıza giderilince şalter yeniden kurulur. Şalterin termik yada manyetik olarak devreyi açma işlemini yapmasına tripleme denir. Bu tripleme süresi koruma cinsine göre değişir. Tripleme koruma röleleri vasıtası ile olur. Örneğin, kısa devre korumaları için sıfır olan tripleme süresi; ters akım, aşırı akım korumaları için 5-20 saniye gecikmeli olabilir. Şalter triplenerek devreyi açtıktan sonra yeniden kurulması için trip kilit düzeneği de vardır. Trip kilidin vazifesi arıza giderilmeden yeniden şalterin kapatılmaması için kullanılır. Arıza giderildiğinde reset düğmesine basılır. Şalter tekrar kurularak çalışır duruma getirilir.

Gerek enerji nakil hatları gibi büyük elektrik devrelerinde, gerekse ev tesisatı gibi küçük elektrik devrelerinde enerjinin başlandığı noktadan kullanıldığı noktaya doğru koruma değerleri gittikçe küçülen şalterler kullanılır.

Büyük enerjili devrelerde şalter açıp kapama işlemi hassas bir biçimde yapılır.

Şalter kontaklarının açma yada kapama sırasında kontaklarının aşırı elektrik akım atlamasından dolayı erimemesi için elektrik devre yükünün az olması önemlidir. Şalterler kullanıldığı yerlere göre değişiktir. En basit şalter manuel (elle) olarak çalışan mekanik bıçak şalterdir.

Bıçak şalter devreyi açan bakır lamadan meydana gelir. Bıçak şalterlerin birçok devreyi açıp kapatan orjinal şekline paket şalter denir. Elektrik enerjisini seçimli olarak iki ayrı devreye besleyebilen enversöz şalterler, mekanik ve otomatik olarak kurulabilir. Şalterlerin çoğunluğu otomatik olarak gruplandırılan güç tevzi tablolarındaki (tmş şalter) termik manyetik şalterlerdir.

Kontaktörler röle ile şalter arası devre açıp kapayıcı elektrik aletidir. Şalterlerin yüksek voltaj hatlarında kullanılmalarına disjonktör denir.

Bütün şalterlerin çalışması bakımından ortak özellikleri vardır. Bunların çeşitliliği, anma gerilimleri, anma akımları, şalter türlerine göre değişir. Şalter, bir arızayı algılamalıdır. Alçak gerilim kesicilerinde (otomatik sigortalarda) bunun için, kontaklar açılır ve akım kesilir.

Büyük akımlı veya yüksek gerilimli kesicilerde,

bir arıza akımı algılamak ve trip kesme mekanizmasını çalıştırmak için bir röle bulunur. Mandalı (kilidi) serbest bırakan trip bobini genel olarak ayrı bir güç kaynağından (mesela bir aküden) beslenirken, yüksek gerilim kesicilerinde akım transformatörü, koruma röleleri ve iç kontrol güç kaynağı bulunur.

Bir arıza algılandıktan sonra kesici kontakları devre akımını keser; mekaniksel depolanan enerji (bunun için bazen yay yada sıkıştırılmış hava kullanılır), kontakları birbirinden ayırır. Otomatik sigortalar elle çalıştırılırken, büyük kesicilerde düzeneği harekete geçirmek için bobinler ve yayları enerjilendirmek için elektrik motoru bulunur. Akım kesildiği zaman, kıvılcım (ark) meydana gelir. Bu kıvılcım, kontrollü bir yöntemle soğutulmalı, söndürülmelidir. Bu durumda kontaklar arasındaki boşluk, devre gerilimine dayanıklı olur. Şalterlerde kıvılcımı söndürmek için ayrıca vakum, hava, yalıtkan gaz, trafo yağı da kullanılır. Arıza durumu algılandığı zaman, kesilen devrenin gücünü tekrar sağlamak için kontaklar tekrar kapanmalıdır.

Şalter Çeşitleri

Şalter çeşitleri çalışma ortamlarına, gerilimlerine, akım büyüklerine göre çeşitli gruplara ayrılır.

Alçak Gerilim Kesicileri
Manyetik Şalter
SF6 Gazlı Kesici
Enversör Pako Şalter
Dahlender (Çift Devirli) Pako Şalter
Buton Tipi (Termik) Şalter
Mandallı (Çevirmeli) Tip Motor Koruma Şalterleri
Termik-Manyetik Şalter (Kompakt Şalter)

Şalter firmaları tarafından çok çeşitli ebatlarda şalter imalatı yapılmaktadır. Şalter fiyatları da boyutlarına,markasına ve özelliklerine göre farklılık göstermektedir.