Radyoaktif Paratoner

Paratoner

Radyoaktif paratoner Sazillar ve M. Davzere isimli bilim adamlarının çalışmalarından yararlanarak geliştirilmiştir. Yıldırımın oluştuğu ortamlarda havanın fazla şekilde iyonlaşmış olduğu tespit edilmiştir. Bundan dolayı bir adet çubuk kullanarak güvenli bir paratoner yapılacağını göstermişlerdir. Bu çubuk radyumla donatılarak etkisi, sonraları bir de hızlandırıcı sistem eklenerek paratonerin verimi arttırılmıştır. Gelişmeler ile az oranda radyum ile, bol oranda iyonizasyon sağlandı.

Franklin prensibinden yararlanılarak geliştirilen radyoaktif paratonerlerde amaç; yıldırımı istenilen bir noktaya çekmek, sonra da toprağa deşarj etmek için yapılmıştır. Prensipteki bu benzerlik, çalışma prensibinde değişmektedir. Franklin paratoneri az oranda iyon, oysa radyoaktif paratoner fazla oranda iyon yaymaktadır. Örneğin 1 miligram (mg) radyum (ra) bir saniyede 2,8 x 10- 13 çift iyon yaydığı söylenebilir. Bu yöntem; paratoner tarafından yayılan iyon akımını milyon değerinde bir katsayı ile arttırdığı için bulut yükünün azalmasında etkili bir rolü vardır. Oluşturulan iyonlar, bir hızlandırıcı sistemle yüksek hızlara ulaştırılır.

Radyoaktif paratoner üzerinde radyoaktif madde biriktirdiği için ve aşırı radyasyon yaymasından dolayı insan sağlığı açısından çok tehlikelidir. Radyoaktif paratonerlerin kaynak üstünde meydana gelebilecek dış etkenlerden kaynaklanan su damlacıkları, çamur halindeki toz birikintisi paratonerin görevini yapamaz duruma getirebilir.

Radyoaktif Paratoner ile Yıldırımdan Korunma

Radyoaktif paratoner ünitesi
Radyoaktif paratoner iniş iletkeni

Radyoaktif paratoner ile korunma franklın çubuğu ile korunmaya benzer. Tek fark yakalama ucu olarak radyoaktif malzemeden yapılan paratoner ünitesi kullanılmasıdır. Bununla yıldırımı yakalama daha kolaydır.

Radyoaktif paratoner ünitesi; Radyoaktif paratoner fırtınalı havalarda bulutlarda biriken elektrik yüklerinin insanlara, işletme tesislerine zarar vermeden olabilecek yüksek gerilimleri meydana getiren iyonize kanallarla toprağa aktarmaktır.

Radyoaktif paratoner, sivri bir ucun yaydığı iyonlara ek olarak radyoaktif maddenin meydana getirdiği yüksek iyonlar yardımıyla iyonize kanallar meydana getirmektedir. Yakalama ucunun toz gibi yabancı maddeleri üzerinde bulundurmaması ve paratonerin alt kısımlarına iyon yaymaması istenmektedir.

Radyoaktif paratoner koruma yapacağı alanın en yüksek ve orta yerine yerleştirilir. Topraklama malzemeleri en yüksek noktadan 1.5 m yükseğe tesis edilmelidir. Topraklama kazığının birbirine olan mesafesi boylarının 1.5 katından daha küçük olmamalı, zira çubuklar boyları kadar küresel bir alanda toprağa deşarj yaparlar.

Radyoaktif paratoner bakımı zor olmakla birlikte sık sık temizliği yapılmalıdır. Radyoaktif paratoner bakımı ve temizliği yapılırken çıplak elle yapılmamalı, temiz, kuru yumuşak bir bez kullanılmalıdır. Radyoaktif paratoner yasaklanmıştır. Ra-226 radyoaktif kaynaklı paratonerlerin kullanımı tüm dünyada yasaklanmış olup, Am-241 radyoaktif kaynaklı paratonerlerin Avrupa Birliği ülkeleri tarafından kullanılmadığı bilinmektedir.

Türkiye Atom Enerji Kurumunun

yayımladığı 04.01.2000 tarih ve 10700-0005 sayılı genelge ile paratoner üretimi için kullanılan radyoaktif kaynakların (Am-241, Ra-226 v.b.) ithalatına 31.03.2000 tarihinden itibaren izin verilmemektedir. Bu yasaklama süresiz bir şekilde devam edecektir.

Radyoaktif kaynak kullanılmasından dolayı şimdi yeni yapılan sistemlerde tercih edilmemektedir. Paratoner yönetmeliği gereğince daha önceden kullanılan tesislerde radyoaktif paratonerin sökülmesi istenmiştir. Radyoaktif paratoner, Faraday kafesi, aktif paratoner gibi yıldırımdan korunma tesisatları ile topraklama ve paratoner tesisi, yasanın öngördüğü tüzük ve şartnameler doğrultusunda yılda en az bir kez kontrolü yapılmalıdır.

Can ve mal güvenliğiniz için paratoner topraklama ve paratoner bakımı, topraklama ve paratoner tesisatı bakımı paratoner yönetmeliği doğrultusunda mutlaka yapılmalıdır.

Radyoaktif madde nedir?

Maddelerin atom çekirdeklerindeki nötron sayısı proton sayısından çok ise bu maddeler kararsız tutum gösterirler. Çekirdekte bulunan nötronlar gama beta ve alfa ışınlar yayar ve parçalanırlar. Parçalanarak çevresine ışın saçan maddeye radyoaktif madde denir. Diğer bir ismi ise ışınımsal maddedir.

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU RADYOAKTİF KAYNAK İÇEREN PARATONERLERİN SÖKME İŞLEMİ YAPILIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR*

Radyoaktif kaynaklı paratonerlerin sökülmesi ve radyoaktif atık olarak depolanmak üzere Kurumumuza teslim edilmesi işlemlerinin Kurumumuzdan Radyoaktif Kaynaklı Paratoner Sökme Lisans Belgesi verilmiş kuruluşlara yaptırılması Kurumumuz (TAEK) kanunu gereğidir.
Sökülecek radyoaktif kaynaklı paratonerlerle ilgili olarak Kurumumuz Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Dairesi Başkanlığına önceden bilgi verilmesi gerekmektedir.
Ra–226 radyoaktif kaynaklı paratonerler üzerinde yapılan radyasyon ölçümlerinde radyasyon riskinin yüksek olması sebebi ile çalışan personelin daha dikkatli olması gerekmektedir. Bu tür paratonerleri sökme işlemi yapılmadan önce mutlaka kurşun kap (4. madde de tanımı yapılan) oluşturularak içerisine konulmalıdır.
Radyoaktif kaynaklı paratoneri sökme işlemine başlamadan önce; radyoaktif kaynağın bulunduğu başlık kısmının sığabileceği genişlikte bir kurşun kap hazır bulundurulmalıdır. (Kurşun sacın kalınlığı; paratoner kabın içerisine yerleştirilip kapağı kapatıldıktan sonra dış yüzeyin her bölgesinde radyasyon doz şiddetinin 0.01 mSv/h (0.01milisievert/saat) değeri ve bu değerden az olacak şekilde olmalıdır.)
Radyoaktif kaynaklı paratonerlerin sökülme işlemlerinin titizlikle yapılması ve üzerinde bulunan radyoaktif kaynakların herhangi bir şekilde zarar görmemesi, düşmemesi ve kaybolmasına özen gösterilmeli, yüksek yerlerden aşağıya atılmaması ve sökme işleminden sonra kurşun kap içerisine yerleştirilmesi gerekmektedir.
Sökülen radyoaktif kaynaklı paratonerlerin modellerine karşılık gelen radyoaktif kaynak sayısının doğruluğunun teyit edilmesi gerekmektedir.
Sökülen radyoaktif kaynaklı paratonerlerin çevre ve insan sağlığı açısından potansiyel bir tehlike oluşturmaması için en kısa sürede İstanbul’da Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğüne (Tel:0-212-5484050) paratonerlerin söküldüğü kuruluş adı, söküldüğü adres, paratonerin markası, modeli, seri numarasının yazılı olduğu liste ve radyoaktif kaynaklı paratonerin atık depolama ücretinin Kurumumuz hesabına yatırılarak alınacak dekont ile birlikte radyoaktif atık olarak depolanmak üzere teslim edilmesi gerekmektedir.
Sökülen bu paratonerlerin radyoaktif atık depolama işlemi için Kurumumuza devredilmesi gerekmekte olup, her bir radyoaktif kaynaklı paratoner (Am-241, Ra-226 v.s.) için Kurumumuz web sayfasında belirtilen bedelin T.C.Ziraat Bankası, TAEK Kurumsal Hesabına yatırılması, alınacak banka dekontu ve paratonerlerin listesi ile birlikte mesai saatleri içerisinde tarafınızdan sağlanacak taşımaya uygun özel bir araç ile teslim edilmesi gerekmektedir.
Sökülen radyoaktif kaynaklı paratonerlerin taşıma işlemleri, taşımaya uygun özel bir araç ile yapılmalıdır. Kargo veya toplu taşıma araçları kullanılmamalıdır.