Pusula çeşitleri

Pusula çeşitleri

Pusula çeşitleri

Doğada kullanılan ve çalışma prensibine göre modern şekilde düzenlenen pusula çeşitleri;

1. Standart plaka
2. Aynalı pusula
3. Askeri ve kutu (prismatik) pusula

Hassas ölçümler için tasarlanan  pusulalar askeri tip pusulalardır. Askeri pusula kullanımı hassas ölçümler için tasarlandığından dolayı bu tip pusulaların kullanımları da zordur. Aynalı veya standart pusulaların kullanım alanları daha yaygın haldedir. Oryantiring ( Orienteering) sporu için kullanılan parmak pusula çok kullanışlıdır. Oryantiring (Orienteering) harita okumaya dayanır. Ataç pusula, döner kapsülün altına yerleştirilen ataçlarla haritalara takılırlar.

Mıknatıs ile çalışan pusulalarda sapmalar olabilir. Bunlar iki şekildedir.

1. Yapay sapma (deviasyon)
2. Doğal sapma (varyasyon)

Kerteriz (açıklık) Pusulası 

Manyetik güney açısını (açıklık) belirlemek için herhangi bir gök cisminden kerteriz almaya yarayan ve kaptan köprüsünün açık bir noktasına yerleştirilen bir pinülle donatılmış büyük pusuladır.

Asma Pusula 

Gemilerin seyir kamaraları ile süvari ve ikinci kaptan kamaralarının kemerlerine başaşağı asılan özel pusula, asma pusuladır. İkinci kaptan ve süvarilerin dinlendikleri zaman gemi rotasını kontrol etmesini sağlayan pusuladır.

Manyetik Pusula 

Manyetik pusula, Dünya’nın manyetik alanının doğrultusunu gözlemlemekte kullanılan, kerteriz alıp yeri bulmaya yardımcı olan mıknatıslasmış bir iğnedir. Manyetik özelliği olmayan bir maddeden yapılan kutu içerisinde bulunur. Esas organı hareketli bir mıknatıstan meydana gelen diğer ölçü aletleri de bu şekilde adlandırılır.

Hareketli donanımı bir eksen etrafında dönen ve cihazdan bağımsız bir manyetik alanın mıknatıstan meydana gelen, elektro manyetik ölçü cihazıdır. Pouilletin tasarladığı ve Gaugainin geliştirdiği tanjant pusulasında, yer manyetik alanı ile içinden ölçülecek akımın bobinin yarattığı alanın bileşkesinin etkisindeki mıknatıslaşmış iğne tanjantı bu akımla, orantılı bir açı kadar sapar. Aynı türde sinüs pusulası da mevcuttur.

Dümenci Pusulası 

Serdümenin (dümeni tutan, gemiye yön veren gemici) verilen rota açısından ayrılmaması için dümen dolabının üzerine yerleştirilen pusuladır.

Filika Pusulası

Küçük teknelerde ve filikalarda kullanılan, kararlılığı yüksek küçük pusulalardır.

Sıvılı Pusula

Pusula kartının salınımlarını azaltmak için kabında alkol ve su karışımı bulunan pusuladır. Sıvılı pusula hatalara meydan vermez. Manyetik donanımı, su-alkol karışımı bir sıvı içerisinde yüzen şamandıralara bağlı iki büyük mıknatıstan oluşur. Bu şamandıralar pusulanın ağırlığını hafifleterek mil üzerinde bulunan pusula mihverinin sürtünmesini azaltır. Çelik gemiler yerin manyetik alanının yeğinliğini ve yönünü büyük ölçüde değiştirir. Bundan dolayı belirli yönlerde sapmalar ortaya çıkar. Geminin demir manyetiklik, mıknatıslarla geçersiz hale getirilir, geçici manyetiklik ise yumuşak düşey demirlerle (bilyeler ve flinder çubukları) geçersiz hale getirilir.

Cayro Pusula (Jiroskop)

Cayroskopun mekanik kararlılığına göre düzenlenmiş ve bu sebeple manyetik etkiler karşısında duyarsız olan pusuladır.

Ağırlık merkezinden asılan ve elektrik sayesinde hızla döndürülen bir jiroskoptan oluşur. Başka bir tertibat olmaksızın, ekseni dönmeye başladığı sırada yöneltildiği bir yıldızın hareketini izler. Bir karşı ağırlık sistemi bu yatay ekseni yerinde tutar ve bir sönümleme sistemi bu eksenin coğrafi kuzey doğrultusundan ayrılmasını önler. Düzelticiler, geminin hızını, enlemini ve çeşitli hareketlerden kaynaklanan   ivmeleri göz önünde tutmayı sağlar. Yineleyiciler, dümen kamarasına, kaptan köprüsünün iki yanına yerleştirilir ve radyogonyometre, radar vs. ile donatılır.

Yavru Pusula

Cayro pusulanın hareketlerini bir senkron motor sistemi ile izleyen ve bir pusula gibi yön cihazdır. Kerteriz almak için geminin sancak-iskele alabandalarına yakın köprü üstlerine olduğu gibi geminin yeke dairesine, harita kamarasına ve bazen de kaptan kamarasına yerleştirilir.

Kadranlı Pusula

Bir kutu içine yerleştirilen ve cihazı yönlendirerek istendiği taktirde saati öğrenmeyi sağlayan küçük güneş saati.

Parmak Pusula

Orienteering gibi doğru yönü bulmanın ve hızın önemli olduğu zamanlarda kullanılan pusuladır. Sabit kapsülü zaman kaybını azaltır ve parmağa takılması bir elin serbest kalmasını sağlar. Bu yönü ile harita üzerinde ve orienteeringde çok kullanışlıdır. Ama herhangi bir hedef çentiğinin olmaması plaka pusulasındaki gibi arazi kullanımında zorluk çıkarır.

Aynalı Pusula

Aynalı pusulanın özellikleri genellikle plaka pusulasının gibidir. Harita üzerinde yada arazide kullanılır. Şeffaf ve düz olan tabanıyla harita üzerinde kullanımı kolay; kerteriz alırken de, aynı zamanda dereceyi görebilmeyi sağlayan aynası ve hedef almayı kolaylaştıran aynadaki çentiği ile her iki alanda da başarılı bir pusuladır.

Kutu Pusula

İsviçre ordusunda da kullanılan dayanıklı ve yaralı model İsviçreli “Recta” markası ile bütünleşmiştir. Metal bir gövde içinde bulunan pusuladan meydana gelir. Metal gövde boyunca uzanan hedef çizgisi ile arazide hedef almayı kolaylaştırır. Çoğu modelinde ayarlanabilir sapma çizgisi bulunmaktadır. Bu nedenle arazi kullanımında tercih edilen bir modeldir.

Standart Plaka Pusula (Silva)

Orienteering sporunun doğduğu ülke olan İsveç merkezli “Silva” markasıyla özdeşleşmiş pusula türlerinden biridir. Daha çok harita üzerinde kullanlmak için yapılmıştır. Harita üzerinde şeffaf yapısı, düz ve geniş tabanıyla yön bulmada kolaylıklar sağlar. Genel olarak bu pusulalarda kullanılan oynar kapsül harita kullanımında ve orienteeringde bazı kolaylık sağladığı gibi kapsülün ayarlanması zaman kaybına sebep olmaktadır. Manyetik sapmanın düzeltilmesinde oynar kapsül diğer pusulalara göre avantaj sağlamaktadır.

Arazi Pusulası

İ.E.L. Sakarya İzci Grubu’nun da kamplarında kullandığı bu pusula tipi olan, her ne kadar harita üzerinde çok kullanışlı olmasa da, arazide en kullanışlı pusulalardan biridir. Açıldıktan sonra tek el ile kullanılabilir. Büyüteci ve tel hedef çizgisiyle insan hatasından kaynaklanan sapma minimuma iner. Açı dereceleri pusulanın içerisindeki sıvı üzerinde yüzen iğneyle bütünleştirilmiş diskin üzerindedir. Böylece her seferinde 0 dereceyle iğnenin kuzey ucunun üst üste getirilmesine gerek kalmaz. Pusulanın yanında bulunan cetveliyle de haritada temel işlevleri yerine getirebilir. Ayrıca demir gövdesiyle sağlam bir pusuladır.

Kullanım Alanlarına Göre Pusula Çeşitleri

• Havacılık ve Denizcilik
• Jeomanyetik
• Eğim pusulası
• Yükselim pusulası
• Topograf (topografya) pusulası

Havacılık ve Denizcilik

Tüm doğrultuları manyetik kuzey doğrultusu ile karşılaştırmaya yarayan cihaz. Manyetik kuzey, gerçek kuzey, yani coğrafi kuzey ile doğal sapma adı verilen bir açı meydana getirir. Harita üstünde işaretlenen bu açı vasıtasıyla kaptan uçağının veya pilot veya gemisinin gidiş yönünü tayin edebilir. Basit bir pusula olan kuru pusula üstü bir camla kapatılmış ve kardana asılmış bir kaptan meydana gelir. Bu kabın ortasında üstüne bir mihver (pusula mihveri) oturtulmuş sivri uçlu düşey bir mil vardır. Pusula mihveri  üstüne rüzgar gülü  yapıştırılmış hareketli bir çember taşır; rüzgar gülüne de birbirine koşut mıknatıslı bir çok iğneden oluşmuş manyetik bir donanım asılıdır. Geminin yalpalaması ve rotadan kaçması, rüzgar gülünde, sönümlenmesi uzun süren salınımlara yol açar.

Jeomanyetik

Eğim Pusulası

Belirli bir yerde yer manyetik alan doğrultusunun ufukla  yaptığı açıyı ölçen, yatay bir eksenin taşıdığı mıknatıslaşmış iğne. Eğimin göz önüne alınması 16 yy. sonunda yaşamış İngiliz fizikçi Roment Norman’ ın düşüncesidir.

Yükselim Pusulası

Belirli bir yerde manyetik meridyenin coğrafi meridyenle yaptığı değişken açıyı ölçen pusuladır. Yatay bir düzlemde devinen mıknatıslaşmış bir iğnenin tam olarak kuzey/güney doğrultusunu almadığını ilk kez Kristof Kolomb’un gözlediği sanılır.

Topoğraf (topğrafya) Pusulası

Arazi ölçümlerinde kullanılan ve bir gözleme mekanizmasıyla donatılmış pusula. Uçları derecelenmiş bir çember üzerinde hareket  eden mıknatıslaşmış yatay bir iğne, kare bir kutunun içerisindedir. Kutunun yanında ise bir dürbün veya iki pinül bulunur. Bunların doğrultusu, derecelerin bulunduğu bir çapa koşuttur. Bu cihaz , A tepe noktasına ulaşmayan BAC üçgenini ölçmeye yarar.

Pusula satan firmalar tarafından kullanım amacına göre pusula imalatı yapılır. Pusula fiyatları da çeşitlerine göre değişir.