motor bakımı

motor bakımı

Motor bakımı nasıl yapılır?

Motor Bakımı Nasıl Yapılır?

Küçük atölyelerde elektrik makinalarının bakımı ayrıca bir çalışma gerektirmez. Fakat büyük ve orta büyüklükteki atölyelerde elektrik makinalarının bakımı ve korunması elektrikçiler için bir çalışmayı gerektirir. Çünkü tezgahlarında yaklaşık olarak arızaların 1/4′ ünü elektrik makinaları arızaları kapsar.

Motor Bakımı ve Temizliği Nasıl Yapılır?

Motor bakımında, tespit edilen arızalı parçayı onarma ve değiştirme sırasında arızalı kısımları sökerken;

• İş güvenliği,
• Makina  imalatçısı tarafından düzenlenen kullanım klavuzunun incelenmesi,
• Makinanın arızalı kısmın sökülmesi sırasında, sökülen parçaların temizlenmesi ve sıralı bir şekilde dizilmesi hususlarına dikkat edilmelidir.

İş güvenliği için önce ana şalter kapatılır, tezgah şalteri kapatılır ve tezgahın arızalı olduğunu gösteren bir yazı levhası asılır. Atölyede kullanılan makinalarda meydana genel arızalar, elektrik ve mekanik olarak iki bölümde incelenir. Mekanik arızalar; rulman veya yatak arızaları, soğutma devresi arızaları, yağlama hatasından veya yağsızlıktan kaynaklanan mekanik arızalar, dişli kutusu arızaları, kayış kasnak arızaları vb. arızalardır.  Arızayı meydana getiren nedenler:

Toz ve Talaşlar: 

Elektrik makinalarının atölyelerde temiz tutulması şarttır. Makinalar yabancı cisimlerden korunmalıdır. Makinalar pis ve tozlu bırakılırsa yağ ve benzeri maddeler elektrik makinalarının duran ve dönen kısımları üzerinde sertleşmeler gösterir. Elektrik makinasını böyle durumdan kurtarmak için, her çalışma günü sonunda veya belirli zamanlarda motor temizliği yapılır. Motor bakımı yaparken, basınçlı hava veya körük ile metal tozları, normal tozlar ve talaşlar yerinden çıkartılır. Elektrik motorlarındaki tozlanma ve kirlenmeyi önlemek için hiçbir zaman motor, naylon veya bir bez kılıf içine alınmamalıdır. Çünkü soğumayan motor yanar. Ancak yağ, su damlaması söz konusu ise elektrik motoru üzerine metal bir korkuluk yapmakta fayda vardır.

Yatakların Bozulması: 

Yataklar bozulursa sürtünme artar, yataklar ısınır. Dolayısı ile motorun sıcaklığı normal sıcaklığının üzerine yükselir. Ayrıca yatakların bozulması rotorun statora değmesine, sürtünmesine sebep olur. Yataklar yağsız kalırsa arızalar baş gösterir. Yatak arızalarını doğuran sebepler şunlardır:

• Fazla pislik ve toz,
• Titreşimli ve eksantrik dönüşler,
• Makinanın kötü montaj edilmesi,
• Kapakların yerlerine iyi oturmaması,
• Rulmanların yataklarına iyi oturtulmaması,
• Metal tozlarının rulman içine karışması,
• Trifaze motorlarda görülen bir arıza şekli daha vardır. Buna motorun iki faza kalması denir. İki faza kalan motorun faz sargılarından biri  iki faz devreden çıktığı için iki faz sargısı normalden daha fazla akım çeker. Bundan sebepten iki faza ait sigortaların atmasını, dolayısıyla motorun durmasını sağlar. Eğer sigorta atmayacak olursa yıldız bağlanmış bir motorda iki grup bobinin, üçgen bağlanmış bir motorda, bir grup bobinin yanmasına sebep olur. O zaman motor sargılarını yeniden sarmak gerekir.

İki faza kalan motor, sigortalar atıncaya kadar çalışmaya devam eder. Bu arada motorun çalışmasındaki normal ses değişir. Bir uğultu işitilir. Alışık kulaklar bu uğultuyu hemen anlar. Motoru durdurur.

Motorun Yüklenmesi: 

Her motorun bir normal gücü vardır. Motor fazla yüklenirse ısınır, yataklar bozulur ve hatta yanabilir. Diğer bir husus ta, motorun çalıştığı gerilim daima düzgün olmalıdır. Gerilim değişmesi motorun gücünü arttırabilir veya azaltabilir.

Diğer Hususlar: 

Motorun yalıtkanlığı zamanla zayıflayabilir ve hatta bozulabilir. Hava kanallarının tıkanması halinde soğuma tam olmayabilir. Kayışlar fazla gergin olabilir. Bunların hepsi birer arıza meydana getirebilir.

Çalışan makinanın başında durulması şarttır. Çalışma süresince ses, gürültü kontrolü yapılır. Yağ kontrolüne de önem verilir ve yağlama motor dururken yapılır. Yağın, yağ standartlarına göre seçilmesi gerekir. Bu arada sıcaklık kontrolü yapılır. Sıcaklık artıyorsa nedenleri araştırılır ve giderilir.

Her işyerinde bir yerleştirme planı hazırlanır. Bu plan devamlı olarak  el altında bulundurulur. Ayrıca elektrik makinaları için bakım ve kontrol kartları düzenlenir. Böyle bir sistemin girdiği işyerinde arızalar sözlü olarak söylenir ve hemen yapılır. Bazen de periyodik olarak” bakım kartı” na göre bakım yapılır.

Elektrik Makinalarının Revizyonu 

Elektrik motorları için motor bakımı nasıl yapılır yukarıda açıkladık. Elektrik motorlarının yılda bir defa bakım kartına göre yıllık bakıma sokulması gerekir. Bu takdirde makina tamamen bu işte yetkili kişi tarafından revizyon edilir. Revizyonda makinanın bütün parçaları sökülür. Aşınan parçalar değiştirilir. Yalıtkanlık kontrolü yapılır. Eskiyen kısımlar yenilenir, temizlenir.

Motorlar tehlikeli bir durum yaratacak durumlarda çalıştırılmamalıdır. Teknik elemanlar, elektrik motorunun bütün çalışmasından ve operasyonundan; motorun işletmeye alınmasından, çeşitli kontrollerinden, depolanmasından, kurulumundan, enerji bağlantısından, düzenli ve düzensiz bakımından sorumludur. Ciddi yaralanmalar veya hasarlar; koruma önlemi azlığı, düzensiz kullanım, takılı olmayan koruma araçları, uygunsuz bağlamalardan, yanlış kurulma, doğru yapılmayan kontroller ve emniyetsiz montajdan oluşmaktadır.

• Tehlikeler

Motor mili kesinlikle kaldırmak için kullanılmaz. Bazı motorlarda bulunan kaldırma halkaları, yalnız  bu iş için yapılmıştır. Depolanma sırasında  alanın kapalı, temiz, kuru, titreşimsiz olması önemlidir. Motor daima nemden korunmalıdır. Yapılan ölçümler sırasında motora enerji taşıyan bağlantı elemanlarına dokunulmamalıdır.  Rulmanların kontrolleri yapılmalıdır. Eğer gürültülü çalışıyorsa değiştirilir. Kurulma standart motorların soğutma devresi pervane tarafında sabit bir hava akışına ihtiyacı vardır.

Ortamdan ve motor sıcaklığından zarar görmemesi için motorların duvarlara sıcaklıktan ve diğer makinalara ve ısı kaynaklarına yakın yerlerde kurulmamalıdır. Motorlar güneş ışınlarından ve yağmurdan korunmalıdır. Fan tarafı üstte olan dikey motorlar daima yağmurdan korunmalıdır. Bakımı ve kontrolleri için motorların erişilmesi kolay bir yerde yerleştirilmelidir.

• Topraklama

Normal koşullarda elektrik bağlantısı olmayan metal parçalar, klemens kutusunda bulunan toprak terminali aracılığıyla topraklanır. Topraklama yapılırken uygun kesitte bakır tel kullanılır. Etkisiz topraklama, insan hayatı için tehlike arz eder ve akımın insan bedeni üzerinden akması riskini taşır.

• Elektrik Korumaları

Motorlar; aşırı yüklerin, aşırı gerilim yükselmelerinin, kısa devrelerin, iki faza kalmanın etkilerine karşı her zaman korunmak zorundadır.

Koruma çeşitlerinden birkaçı ; Sigortalar minumum gerilim maxsimum akım koruyucuları. Eğer aşırı yükler uzun zaman periyotlarında devam ederse veya motor sıkışık bir hal alırsa elektronik tork sınırlayıcılar veya öbür benzeri devrelerin yardımlarıyla durdurulur. Yük altında sık kalkışların fazla sayıda olduğu çalışma rejimlerinde motor dahili tip yarı iletken sıcaklık hissediciler aracılığı ile korunur. Bir manyetik termik anahtarı, motor anma akımı değerinden yüksek eşik değerine ayarlanması gerektiğinden uygun olamaz. Anma gerilimi toleransı ± 10%

Motorda Başlangıç Arızaları.

• Rulmanlarda meydana gelen arızalar motordaki sürtünme kayıplarını doğrudan etkiler.
• İzolasyon arızaları 3 fazlı asenkron motorun stator sargılarında oluşacak izolasyon sorunları motorun %10’a varan dengesiz akım çekmesine sebep olur.
• Eksenel kaçıklık da motor verimini olumsuz yönde etkileyen faktörlerden biridir.
• Kayış kasnakla tahrik edilen uygulamalarda sistem verimini düşüren başka bir etken de kayıştaki gerginliğinin doğru ayarlanamamasıdır. Genel olarak endüstride V – kayışlar kullanılır. Bunlar trapez şeklinde kesite sahip olup kasnakta sıkışma etkisi yaparak sürtünmeyi arttırır. Bu durumda kayışın aktarabileceği güç miktarı da artar.
• İlk montaj sırasında %95 – 98 olan verimleri zamanla kayış gerginliğinin azalması ile %5’e varan oranlarda azalır. Bunu önlemek için kayış gerginliğinin peryodik olarak kontrolü yapılmalıdır.

Enerji tasarrufu, maliyetlerin düşürülmesi ve kaynakların doğru kullanılabilmesi için zorunludur. Bundan dolayı endüstride elektrik enerjisinin en çok tüketildiği yer olan asenkron motorların verimli çalışması önem kazanmıştır.

• Motoru Çalıştırmaya Başlamadan

Kılavuzdaki talimatlara doğrultusunda motorun mekanik ve elektrikli bağlantılarına dikkat edilmeli sonra, motoru çalıştırmaya başlamadan önce yapılması gerekenler;

• Bütün elektrik bağlantılarının sıkılığı kontrolü yapılmalıdır. Klemens kapağı contası ayarlanarak klemens kutusu kapağı düzgün bir şekilde kapatılarak, tüm tespit vidaları sıkıştırılır. Su damlamasının olabileceği yerlerde, motorun klemens kutusunun ve kablo çıkış kanalının bazı macun contaları ile  sızdırmazlık sağlanmalıdır.
• Kaplin ve sabitleme sistemlerinin sıkılığı kontrolü yapılmalıdır.
• Koruma araçları ve dış çevre sıcaklığı kontrol edilmelidir. Sıcaklık -15 +40 ºC sınırlarında olmalıdır.

Düzenli Motor Bakımı

Tamamen güvenli şartlarda uygulanmalıdır. Motorlar enerjiye bağlı olmamalı ve kapalı konumda olmalıdır.

• Normal çalışma rejimi boyunca çoğu kez  normal soğutma rejiminin düzensiz çalışmasından kaynaklanan aşırı ısınmayı önlemek için, motorun soğutma sistemini (gövde ve hava girişini) tozdan, yağdan korunmalı ve eksik parça ile çalıştırılmamalıdır.
• Motorun yabancı ses gelmeden ve titreşimsiz çalıştığı kontrol edilmelidir. Titreşim varsa, motorun kurulumunu ve bağlantılı makinanın dengelemesi  kontrol edilmelidir.
• Kayışların gerginliği kontrol edilmelidir.
• Rulmanlar, IM 63…..132 cins motorlar kapaklı rulmana sahiptirler. Rulman yatakları yağlanmıştır, böylece bakım istemez. Rulmanların ömrü yükün tipine, yol verme biçimine ve ortamın sıcaklığı ve neme bağlıdır. Rulmanların standart çalışma şartları ve biçimleri için çalışma süreleri 20.000 saat veya 2 -5 yıl çalıştıktan sonra değiştirilmeleri istenmektedir. Eğer rulmanlar döndükleri süre içinde aşırı ses çıkarırsa bu sürenin tamamlanması beklenmeden değiştirilir. Yeni motorda rulmanlar gürültülü çalışıyorsa kaplin kontrolü yapılır ve eksen düzeltilir.
• Rulmanlar gürültülü çalışmaya devam ederse, bu onların bozuldukları anlamına gelir ki hemen değiştirilmelidir. Rulmanlar değiştirilirken ve statordan mil-rotor birimi çıkartılırken motordaki sargıların zarar görmemesi için dikkatli olunmalıdır. Rulmanların montajı yapılırken bir çakma aletiyle press kullanılır yada iç bilezik 80° ısıtılır ve yuvasına takılır. İç bilezikler mil kanalına iyice oturtulmalıdır.
• Mil üstündeki keçelerin dönen parçalar üzerinde sıkı şekilde çalıştığını ve kolay çıkarılmasının kontrolü sık aralıklarla yapılmalıdır. Değiştirmede, sürtünme yüzeyine biraz gres yağı sürülmelidir.
• Periyodik olarak mekanik ve elektrik bağlantıların sıkı olduğunu ve bağlantıların gevşek olup olmadığı, sabitleme elemanları ve montajının iyi olduğu kontrol edilmelidir.

Bunlardan başka birde araba motor bakımı yapılır. Kısaca bahsedersek;

Motor bakımı, rutin olarak yapılması gereklidir. Motor arızası bir otomobilde en çok korkulan ama zamanla bir biçimde her motorlu taşıtta görülebilen bir arızadır. Gerekli bakımlar düzenli olarak yapıldığında motor arızası daha az görülür. Yakıt ve enerji tasarrufu sağlanır. Arabanın da ömrü uzar.

Araba motor bakımı; bakım yaparken önce radyatörde bulunan antifriz kontrol edilir. Antifiriz ölçer ile antifirizin donma derecesi ölçülür.
Antifiriz donma derecesi -20 yada -25 aralığında ise, sadece eksilen antifirizi, 1 litrelik antifiriz ile doldurulur. Motor suyunun donmaması için radyatörün altında bulunan tahliye vanasını gevşetilerek radyatörde bulunan antifrizi boşaltılır. Radyatörde bulunan antifrizin boşaltılmasından sonra, radyatörün üstünde bulunan kapak sökülür ve antifriz ile doldurulur.

Motor yağının kontrolü yapılır. Motorun üstündeki çubuk çıkarılıp bir bez parçasına silinir. Yeniden takıp çıkarılır. Motor yağı çubuğunun en alt kısmında min ve max yazısı vardır. Motor yağı seviyesi bu iki yazının arasında olmalıdır.
Motor yağı değiştiğinde, yağ filtresi de değiştirilmelidir. Bujilerede bakım yapılarak  değişmesi gerekirse bujilerde değiştirilir. Daha sonra aküye bakım yapılır. Akü bitmiş ise yenisi ile değiştirilir.