kablo seçimi

kablo seçimi

kablo seçimi

Kablo: Elektrik enerjisini ileten, iki cihazı birbirine bağlayan bir veya birden fazla damardan meydana gelen materyale kablo denir. İletken, damar, kılıf, ekran, konsantrik iletken, zırh gibi katmanlardan meydana gelir.

Kablo Seçimi ve Uygulama

Elektrik enerjisi, üretildiği santrallerden, ulaştırıldığı son noktalara kadar çeşitli kesitlere ve gerilim seviyelerine göre kablolar ile dağıtılır ve iletilir. Kablo sistemleriyle ilgili problemleri anlamak için kablo yapımını, karakteristiklerini ve derecelendirmelerini bilmek önemlidir.Bununla birlikte, kablo sistemlerini doğru bir şekilde seçmek ve tatminkar bir şekilde çalışmasını sağlamak için ek bilgi gereklidir. Bu bilgi, hizmet koşullarından, sunulan yükün türüne, işletme tarzının ve bakımın ve benzerlerinden oluşabilir.

Bu kabloların tipleri belirlenirken, hangi ortamlarda kullanılacağı, ne gibi dış etkilere maruz kalacağı, olası ortam koşullarına nasıl tepki vereceği gibi konuların analizi yapılarak bir karar verilmektedir. Kablo cinsini belirledikten sonra, bu kablolarda kullanılacak olan iletkenin elektriksel kesiti (büyüklüğü)tespit edilmelidir. Kesit tayini de kablo tipini belirlerken yapılacak analizler kadar, detaylı ve dikkatli yapılmalıdır. Kablo sistemlerinin başarılı çalışması, uygulama için en uygun kabloyu seçmek, doğru kurulumu yaparak ve gerekli bakımı yapmakla gerçekleşir.

Kablo kesit tayini yapılırken üç önemli parametre; akım taşıma kapasitesi, gerilim düşümü ve kısa devre akımı.

Akım Taşıma Kapasitesi:

Tesis edilen veya edilecek kablonun, sıcaklık karşısında hiçbir özelliğini kaybetmeden, güvenli bir şekilde kullanımına devam edilebileceği azami akım değeridir. Akım taşıma kapasitesinin, kablo kesiti seçiminde doğrudan etkilidir.

Gerilim Düşümü:

İletkenin kendi iç direncinden kaynaklanan kayıplardan dolayı, gerilimin, kaynaktan yüke ulaşıncaya kadar geçen mesafede azalması durumudur. Taşıma mesafesi uzadıkça, bu kayıp artar ve iletken kesitin büyütülmesi gerekir.

Kısa Devre Akımı:

Alternatif akım sistemlerinde zamana göre değişen bir parametredir. kısa devrenin meydana geldiği bölgede, kısa devre süresi boyunca akan akım miktarıdır.

Motor gücüne göre kablo seçimi güvenlik, maliyet ve kayıpların azaltılması için önemli bir unsurdur. Normalden daha küçük kablo seçiminde motor çalışması sırasında yanma riski olabilir. Bu durumda insan hayatı tehlikeye girebilir, üretim ve maliyet kaybına neden olabilir.

Günümüzde enerji ihtiyacının giderek artması sonucu yeraltı kablolarının kullanımın bir zorunluluktur. Yeraltı kabloları kullanıldıkları gerilim kgrubuna göre izole edilirler. Kablolar toprak altında açık havada ve su altında kullanılırlar. Kablo dediğimizde ilk olarak akla gelen güvenirlik, sağlamlık ve kalitedir.

Kablolu enerji iletimi, yerleşim bölgeleri için daha güvenlidir. Kablolar atmosferik olaylardan etkilenmezler. Kablolar döşendikleri yerlerdeki kimyasal etkilere, su, nem ve hava şartlarına dayanacak tipte seçilmelidir. Pratikte birçok kablo türü kullanılmaktadır. Kablolar, enerji iletimi kabloları, güç kabloları, doğru akım kabloları, süper iletkenli kablolar, gaz yalıtımlı kablolar, sodyum iletkenli kablolar, çok yüksek gerilim kabloları, CCTV kabloları, deniz kabloları, gemi ve yat kabloları, yangına karşı dayanıklı kablolardan meydana gelirler.

Enerji kabloları

Kablo Seçimi

Teknolojinin ilerlemesi sonucu elektrik enerjisi tüketimindeki artış ve elektrik enerjisine olan talebin çeşitlendiği hepimizce bilinmektedir. Buna paralel olarak endüstriyel alanda da, elektrik enerjisi tüketimi çeşitlilik kazanmıştır. İşletmeler aynı çatı altında elektrik enerjisini farklı akım şekillerinde tüketirken birden fazla birimin müdahale ve kontrolünü de tek yerde toplama ihtiyacı hissetmektedir. Bu kontrol ve müdahaleler de panolar kullanılarak en verimli şekilde yapılabilmektedir.

Kablo seçimi proje aşamasında yapılır. Elektrik panosunda kullanılacak olan kumanda ve güç kablo kesitleri ve cinsleri, klemens tablosu ve malzeme listesinde belirtilir.

Kablo Seçimi Sırasında Kabloların Sınıflandırılması

Kablolar; TS (Türk standartları), VDE (Alman standartları), IEC (İnternational Electrical Comission), BS (British Standart) sembollerine göre sınıflandırılmaktadır. 

Malzemenin cinsine göre kablo seçimi; Bakır iletkenli kablolar, Alüminyum iletkenli kablolar

Yalıtkanlık durumuna göre kablo seçimi; Kağıt yalıtkanlı kablolar, XLPE yalıtkanlı çapraz kablolar, PE (Polietilen) yalıtkanlı kablolar, PVC (polivinilklorid) yalıtkanlı kablolar

Kullanılış amaçlarına göre kablo seçimi; Kumanda ve sinyal kabloları, Enerji kabloları, Haberleşme kabloları, Telefon kabloları,

İşletme şartlarına göre kablo seçimi; Normal ve hafif işletme kabloları, Ağır işletme kabloları  şeklinde  gruplara ayrılır.

• Kumanda Kablosu Seçimi

Kumanda kablosu olarak özel bir durum belirtilmemişse genellikle NYAF tipi kablolar kullanılır. NYAF kablo çok damarlıdır. Rahat bir şekilde bükülebilir ve şekillendirilebilir. Genel olarak 0,75 mm²  ve 1,5 mm² kesitli kablolar kullanılır. Ama kesitler kumanda ettikleri elemanın gücüne göre değişim gösterebilir. Müşteri isteğine göre kullanılması gereken kesitin üzerindeki kesitlerde de kumanda kablosu kullanılabilir. Bu şekilde kullanılan kablonun daha emniyetli çalışması sağlandığı gibi mekanik dayanımı da arttırılmış olur. Ancak bu durum artan bir maliyet  getirir.

Bazı panolarda 24 V, 220 V gibi farklı gerilim değeri veya DA, AA gibi farklı türde akım taşıyan kumanda kabloları aynı kanalda bulunabilir. Bu durumlardaki kablolar, farklı farklı renklerde olmalıdır.

• Güç Kablosu Seçimi

Güç kablosu seçimi yapılırken ilk önce panonun çalışacağı yerde keşif çalışması yapılır. Bu keşif sırasında iki faktör tespit edilir:

• Panonun kumanda edeceği aktif alıcıların toplam gücü
• Panonun konumlandırılacağı ortamın koşulları

Panonun kumanda edeceği aktif alıcıların, maksimum güç çekme durumunda alıcıların gücü belirlenir. Sonra bu güç ele alınarak gerilim düşümü hesabı yapılır.

Böylece elektrik panosun da kullanılması gereken güç kablo kesitleri ve akım taşıma kapasiteleri belirlenir. Panonun montajının yapılacağı ortamın çevre koşulları belirlenir. Bu çalışma sırasında nem, yangın ihtimali, kimyasal tehdit gibi durumlar tespit edilir. Sonra bu çalışma şartlarına uygun özellikte imal edilmiş olan güç kablosu seçilerek projede belirtilir.
Belirtilen bu konuların dışında panoyu yaptıran müşterinin özel istekleri olabilir. Örnek olarak müşteri isteğine göre güç kablolarında her faz için ayrı renkteki kablolar tercih edilebilir. Kablo seçiminde bu isteklerin de göz önünde bulundurulması önemlidir. Diğer bir önemli husus ise elektrik panolarında kesinlikle tek damarlı kablolar kullanılmaz.

Kablo Seçerken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Kablo seçim kriterleri, oldukça kapsamlı ve geniş bir konudur. Mevcut şartlar, uygulama, özel durumlar kablo seçiminde önemlidir. Tesis maliyetinde kabloların en büyük payı vardır. Kablolarda kesit seçimi oldukça önem taşımaktadır. Kesit uygun olmazsa ısınma sonucu kablolar hasar görür ve tesisin enerjisiz kalmasına sebep olur. Küçük kesitte yüksek gerilim düşümleri olur ve böylece cihazlar hasar görür.

Kesit büyük seçilirse tesis maliyetinin artmasına sebep olur. En uygun kesitin seçilmesi çok önemlidir. Uzun beslemeli sistemlerde gerilim düşümü en büyük sorundur. Kısa ve yüklü tesislerde ise ısınma koşulu istenmeyen durum olarak çıkar. Bu kriterler dikkate alınmadığı zaman tesiste sık sık arızalar meydana gelir. Bu durumda enerjinin sürekliğini sağlamakta güçlükler çekilir. Hatalı bir kablo seçimi; zaman kaybı, ek iş gücü kaybı ve maliyet açısından kablo fiyatı da daha pahalıya mal olmaktadır.

• Uygulama sırasında kablonun işletme geriliminin bilinmesi gereklidir.
• Kablo için empedans, kapasite, geri dönüş kaybı vs gibi değerler de önemlidir.
• Ortamın ısı koşulları kullanılacak kablo açısından önemlidir.  Isı, kablo için performans açısından önemlidir. Ortam ısısı, ısının üstünde veya eksi dereceler altında kablo için performans düşüklüğü açısından önemlidir. Üretici firmalar kablo için sabit döşeme de, örneğin -30 ….+70 C olarak işletme sıcaklığını katalog sayfalarında belirtmelidirler.
• Kataloglarda kablolar için kullanım yerine göre ortamda yağ, kimyasal, asit buharı, nem olma gibi durumlar için  kuru ve dahili ortamlarda kullanılır gibi bilgiler olmalıdır.
• Kablo kesiti doğru seçilmelidir. Kablo akım taşıma kapasiteleri veya sinyale bağlı olarak farklı kesitlerde olabilir. Ayrıca bazı kablolarda mesafe de önemlidir. Kablo taşıma sistemlerinde kaliteli bir kablo kullanılmasının birçok avantajı vardır. Kablo taşıma kapasiteleri firmalar tarafından verilmektedir. Enerji ve tesisat kablolarında bu bilgiler çok önemlidir.
• Kablo montaj tesisatı sabit veya hareketli olabilir. Firmaların kataloglarında sabit döşeme veya hareketli döşeme için notlar yazılmaktadır. Seçilecek kablo sabit döşeme için farklı, hareketli döşeme için farklı yapı da olabilir.
• Kablo seçimi yapılırken kablo bina içindemi veya bina dışında mı kullanılacak, UV ışınları (Ultraviyole)-Ozon-Hava şartlarına karşı dayanımı ne kadar, kablolar toprak altına mı döşeme yapılacak gibi soruların cevapları bilinmelidir.
• Kablo uygulamasın da damar ve kılıf renkleri tesis sırasında önemi büyüktür.  Renk kodlaması sistem ile uyum içinde yapılması gerekir.
• Kablo yangın sistemlerinde kullanılacak ise yangına dayanıklı, alevi geciktirme özelliğine sahip, “Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı”nın şartnamelerine uygun seçilmelidir.
• Kablo çapı ve minimum bükülme yarıçapı önemlidir. Bu bilgi üretici firma tarafından verilir. Yapılacak depolama, makara aktarımı, kangal yapımı ve döşeme de bu değer göz önünde bulundurulmalıdır. Aksi durumda kablo performansı bundan etkilenebilir. Kablo çapı, damar çapı özel olarak konnektör ve rakor seçimi yapılırken oldukça önemlidir. Bazı kablolarda standarttır. Çaptaki sapmalar makara seçimi, döşeme alanı, nakliye vs de etkileyebilir.
• Uygulama mesafesi önemlidir. Elektrik tesisat kablolarında doğru kesitin seçimi için gerilim düşümü hesabı yapılmalı, tesise çekilecek kablo uzunluğu belirtilmelidir. Diğer kablolarda da mesafe önemlidir. Anten kabloları, Video kabloları, CCTV kablolar, Ağ kabloları (CAT), data kabloları vs’de de kullanılabilecek maxsimum mesafenin belirtilmesi performans açısından önemlidir.
• Kabloların kullanılacağı ortamda mekanik zorlama, darbe, kemirgen riski vs varsa buna karşı doğru malzeme seçimi yapılmalıdır.