Fan nedir?

Aksiyel fanlar üç gruba ayrılır.

• Pervane kanatlı tip,
• Silindir kanat tip ve
• Kılavuzlu silindir tip

Pervane kanatlı tip: Alçak, orta ve yüksek basınçlı genel ısıtma, havalandırma ve klima uygulamalarında kullanılır.

Silindir kanat tip: Alçak ve orta basınçlı sistemlerde, kurutma ve boyama kabinlerinin egzozlarında kullanılır.

Kılavuzlu silindir tip: Alçak statik basınçlı, büyük hava debileri için kullanılır.

Santrifüj (Merkezkaç, Radyal fan) Fanlar

Santrifüj fanlar kanat tasarımına göre sınıflandırılır. Hava santrifüj fan pervanesinin (çarkın) bir veya her iki tarafından emilir. Fan miline dik bir açı ile basılır. Santrifüj fan pervanesi salyangoz (scrool) ya da fan gövdesi denilen koruyucu (muhafaza) ile çevrilidir. Çarktan (pervaneden) basılan hava  salyangozun çıkış ağzından geçerek dışarıya atılır. Bu koruma yalıtılmış bir kabin içine yerleştirildiğinde klima santrallerinin fan bölümünü meydana getirir.

Radyal Fanlar

Radyal fanlarda basınç farkı meydana getirilerek oluşan havanın hareketi eksenel yönde olmayıp santrifüj (merkezkaç) kuvveti doğrultusundadır.

Radyal Fan

Radyal fanlar dört gruba ayrılır.

• Radyal (eğimsiz) tip,
• Öne eğimli kanatlı tip,
• Geriye eğimli kanatlı tip
• Aerodinamik kanatlı tip

Radyal (eğimsiz) tip: Yüksek basınçlı klima tesislerinde veya endüstriyel tesislerde malzeme nakli için kullanılır.

Öne eğimli kanatlı tip: Alçak basınçlı havalandırma sistemlerinde, paket klima cihazları,  fanlı serpantin, ev tipi sıcak hava apareylerinde kullanılır.

Geriye eğimli kanatlı tip: Genel havalandırma sistemlerinde kullanılır.

Aerodinamik kanatlı tip: Genel havalandırma sistemlerinde, özellikle büyük hava debilerinde kullanılır.

Hücreli Fan

Büyük alışveriş merkezleri, yemek salonları gibi kapalı alanların hava  sirkülasyonunu sağlamak için kapalı alanlarda çok büyük fanlar kullanılmaktadır. Bu fanlardan en çok tercih edilen hücreli fanlardır. Hücreli fan, kapalı alanlarda içerideki kirli havayı dışarı atar, dışarıdaki temiz havayı içeri çeker.

Hücreli fan, salyangoz fandan pek farklı değildir. Salyangoz fanı hava temizlemek için yeni ekipmanlar takılarak bir hücre içerisine saklamaktır. Hücreli fanlar eskiden kullanılmıyordu. Daha önceleri büyük iş merkezlerinde salyangoz fanlar vardı. Ama salyangoz fanlar ses ve görüntü açısından insanların yaşam alanlarına uymadığı görülmüştür. Hücreli fanların üretilmesinin asıl nedeni salyangoz fanların hava temizlemek için gerekli ekipmanlara sahip olmadıkları içindir.  Daha sonraları salyangoz fanlar, hücreli fana dönüştürülmüştür.

Salyangoz fanların ses ve hava geçirmeyen özel bir kabin içerisine yerleştirilmesi ile dışarıdan gelen havadaki duman ve sis gibi kötü maddelerin geçmemesi için de çeşitli filtreler kullanılmaktadır. Hücreli fanı korumak için fanın dışarıya açılan bağlantı noktasına tel filtreler takılır.

Salyangoz Fan

Salyangoz fan; alçak orta ve yüksek basınçlı olarak yapılır. Salyangoz fan pervanesi sık ve geriye eğiktir. Endüstriyel uygulamalarda ve sanayi üretim fabrikaların da yoğun ve ağır maddelerin temizlenmesi için kullanılır. Salyangoz fan montajı kolaydır. Pamukçuk, parfikül, hafif talaş, toz, atık hava gibi zararlı elemanların  taşınması  sırasında başarılı bir şekilde çalışır. Salyangoz fanlar; ocaklar, boya fırınları ve tekstil sektörü gibi yerlerde kullanılır.

Alçak Basınçlı Salyangoz Fan: 

Fabrika da, sanayi de kullanılan bu fanlar kesin sonuçlar verir. Salyangoz fan imalatı kullanıldığı yere göre yapılır. Salyangoz fan pervanesi yapıları itibari ile çalışma ortamına göre geriye veya öne eğik bir şekilde imalatı yapılır.

Yüksek ve Orta Basınçlı Salyangoz Fan: 

Bu tip fanlar fabrika ve sanayiler de kullanıldığında alçak basınçlı fan gibi çalışırlar.

Fan firmaları tarafından imal edilen radyal fan fiyatları ve salyangoz fan fiyatları tipi , markası ve firmasına göre değişmektedir.

Kapasitelerine Göre Fan Çeşitleri

• Blowerlar
• Körükler
• Yüksek basınçlı fanlar
• Orta basınçlı fanlar
• Alçak basınçlı fanlar

Blower

4 000-1 700 000 m³/h ve 1 300-27 000 Pa kapasitelerinde profil kanatlı, tek veya çift emişli olarak blower imalatı yapılmaktadır.  Blower’’lar çeşitli kimyasal prosesler gibi endüstrilerde, çimento fabrikaları, büyük miktarlardaki hava ve gaz akışlarını sağlamada, pnomatik toz ve malzeme taşıma, kurutmada kullanılır. Blower fiyatları kapasitesine göre değişir.

Körükler

120-4 800 m³/h ve 1 500-20 000 Pa kapasitelerinde geriye eğik kanatlı merkezkaç fanlardır. Yakıt yakıcılara birinci (primer) hava göndermek için tasarlanır. Körükler yüksek basınçlı (hava körükleri) hava gerektiren diğer uygulamalarda da kullanılabilir.

Yüksek Basınçlı Fanlar

400-80 000 m³/h ve 500-10 000 Pa kapasitelerinde geriye eğik kanatlı merkezkaç fanlardır. Yüksek Basınçlı fanlar endüstriyel egzoz ve toz toplama sistemlerinde, pnomatik taşımada, sıcak gaz naklinde ve yakıt yakıcılarda kullanılır.

Orta Basınçlı Fanlar

500-150 000 m³/h ve 400-5 000 Pa kapasitelerinde geriye eğik kanatlı merkezkaç fanlardır. Orta basınçlı fanlar diğer fanlara benzer endüstriyel uygulamalarda kullanılır.

Alçak Basınçlı Fanlar

400-250 000 m³/h ve 100-2 400 Pa kapasitelerinde merkezkaç ve eksenel (aksiel) türlerde olabilir. Alçak basınçlı fanlar havalandırma, iklimlendirme ve gaz nakli işlemlerinde kullanılır.

Fanlarda Enerji Verimliliği 

Günümüzdeki yaşanan problemlerin çoğu enerji kaynaklarının kıtlığı ve fiyatların yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Doğalgaz, petrol, kömür gibi yakıtlar atmosferi kirletmekte ve küresel ısınmaya yol açmakta buda göllerin kurumasına, kuraklığın artmasına, barajlarda suların azalmasına, kutuplarda buzulların erimesine neden olmaktadır. Bundan dolayı seçilen ve tasarlanan fanların ekonomik, az enerji tüketen, enerji verimliliğini sağlayan ve çevre dostu olmalarına dikkat etmek gerekir. Temel hedef  fanların enerji verimliliğinin arttırılması ve üretimde az enerji kullanılmasıdır. Bunun için doğru fan seçimi gerekmektedir.

Fan Seçimi

Belirli bir hava dağıtım sistemi için fan seçimi;

• Hava fanları seçiminde kullanılacağı tesisin özellikleri, çalışma koşulları göz önüne alınmalıdır. (uygun debi, basınç, malzeme seçimi ve işletme durumu)
• Sistemin tamamen tasarlanmış olması, tüm elemanlarının ve boyutlarının belirlenmiş olması gereklidir.
• Daha çok doğrudan tahrikli fanlar kullanılmalıdır. (Ancak düşük devirli elektrik motorlarının pahalı olduğu veya kayış kasnak sistemiyle çalışacak bir fanda seçim esnekliğinin çok daha fazla olduğuna dikkat etmek gerekir).
• Hava miktarı (debisi) değerleri belirlenmelidir.
• Elektrik motorları yüksek verimli tipte (EFF1 tipi) seçilmelidir.
• Çalışma rejimi uygunsa değişken debili sistemlerde frekans invertörleri kullanılmalıdır.
• Panjur, menfez, damper, kanal, filtre, hava yıkayıcısı, ısıtıcı ve soğutucu serpantin gibi kısımlardaki basınç kayıpları toplanarak statik basınç tayin edilmelidir.
• Yüksek sıcaklıklarda fan girişinde değişken kanatlı damperler kullanılmalıdır
• Bulunan bu karakteristiklere göre fan seçimi tercih edilen firma kataloglarından yapılır.

Fan Devir Kontrolü

Havalandırma – iklimlendirme sistemlerinde, fanın bastığı hava miktarı, kısa veya uzun süreli olarak değişir. Hava debisindeki bu değişim aşağıdaki anlatılan yöntemlerden biri ile sağlanabilir.

• Fan hızını değiştirerek,
• Fan kanatlarının eğimini değiştirerek (kanal tipi fan),
• Fan girişini, ayarlanabilir ve kontrol edilebilir kanatlarla kısarak,
• Fan çıkışını ayarlanabilir damperler ile kısarak.

Fan Bakımı Nasıl Yapılır?

• Fanın kayışları kontrol edilir.
• Motor fanı yataklarının yağları kontrol edilir, gerekirse yağlanır.
• Fan pervanelerinde meydana gelen pislik, kir ve tozlar temizlenir.

Fan Verimi (pervane)

Bir hava fanı veya fan verim verilerini incelerken, fanı meydana getiren parçaları tanımlamak önemlidir. Fan kelimesi çoğunlukla pervane yerine de kullanılır. Pervane fan hareketinin kalbidir ve hava hareketine enerjiyi aktarır. Verim hesabı; pervaneye giren mekanik güç ile pervaneden çıkan güçtür.

VSD, Motor ve Kayış-Kasnak Tahrikli Bir Fan Sistemi

Pervanenin çalışabilmesi için mekanik hareket oluşur. Elektrik motoru, kayış, kasnak vb gibi ilave edilen parçalardan dolayı kayıplar verim değerinde düşüş meydana getirecektir. Fan, mekanik hareket ile elektrik motorunun bir birleşimi olup fan motoru olarak da adlandırılır. Fanın verimi elektrik motoruna giren güç ile pervaneden çıkan güçe göre hesaplanır.

Kullanılan fanın kontrolü için değişken hız sürücüsü (VSD) gibi kontroller ilave edilecekse, bu da fan sistemine kayıp olarak eklenir ve fan sisteminin hesaplanan verimini düşürür. Fan, mekanik hareket elektrik motoru ve VSD’nin birleşiminden meydana geliyorsa, bu halde verim VSD’ye giren güç ve pervaneden çıkan güçe göre hesaplanır.

Genel verim, bir çok farklı kayıbı kapsayacak şekilde elektrik motorunun çektiği güç ve pervanenin verdiği güce göre hesaplanır:

ηe : Genel verim

Pu : Debi (m³/sn) ve basınç (Pa) ilişkisi ile hesaplanan fan güç çıktısıdır. Basınç statik basınç veya toplam basınç olabilir ki, ikisi arasında ciddi fark vardır. Genelde toplam basınç kullanılır.

Pe : Motorun (W) veya eğer dahil ise VSD’nin elektrik güç girişidir.

Fan verimi; fanın çalışma aralığına göre sadece pervane veya komple bir fan sisteminin verimi olarak dikkate alınmalıdır.

Havalandırma Fanı Nerelerde Kullanılır?

Fan motorları seramik endüstrisi, elektrik endüstrisi, kimya, duman gazı temizleyicileri, egzost havalandırması, baskı atölyesi, çatı fanları, bina malzeme ve çimento endüstrisi, çevre endüstrisi, toz toplama teknolojisi, şeker, tünel havalandırması, hvac sistemleri, lastik endüstrisi, tekstil endüstrisi, metalürji ve demir endüstrisi, rüzgar tüneli, yüzey işletme teknolojileri, endüstriyel havalandırma, pnömatik işlem teknolojisi, kağıt ve ahşap endüstrisi, demir çelik, atık ısı geri kazanımı, çimento, ahşap sanayi, cam, madencilik, soğutma kuleleri, petrokimya, taşımacılık, karayolu- demir yolu tünel havalandırması, otopark havalandırması, elektrik santralleri vb gibi havalandırma fanı kullanım alanları arasındadır. Fan fiyatları her firmaya, markasına ve kalitesine göre değişkenlik gösterir.