Elektrik Sigortası

Elektrik sigortası

Elektrik sigortası

Sigorta nedir?

Devreden geçen akım belli bir değerin üzerine çıktığı durumlarda geçen akım, işletme açısından tehlikelidir. Elektrik devresini kendiliğinden açan bir elemana ihtiyaç vardır. Elektrik sigortası, devreden  geçen akımın belli bir değerin üstüne çıkmasını engelleyerek devre elemanlarının ve devreye bağlı alıcıların zarar görmesini meydana gelebilecek kaza ve arızalara  karşı koruma sağlayan açma elemanlarına “sigorta” denir.

Sigortalar devreye seri bağlanarak fazla akımın geçmesini engeller. Sigorta üzerinde belirtilen amper değerinden fazla akım geçmesi durumunda devreyi açar.

Elektrik Sigortası Ne İşe Yarar?

Sigortalar güvenlik açısından oldukça önemlidir. Sigortalar çeşitleri kullanılım alanlarına göre değişim gösterir. Bundan dolayı devreden geçecek olan maksimum akım değeri, sigorta hassaslığında farklılıklar meydana getirerek sigortalarda kullanılan yapının farklı şekilde çeşitlere ayrılmasına sebep olur.

Sigortaların üzerinde 10 amper 16 amper gibi değerler yazar. Sigorta üzerinde yazılı bu değerler akım değerleridir. 10 amperlik bir sigorta, 10 amperi aştığında sigorta atar. Sigorta amperleri aşılan amper değerinden fazlasının geçmesi halinde sigorta devreyi açarak akım geçişini engeller. Sigortalar ev içi elektrik tesisatı sistemini korurlar.

Bu sayede devre elemanlarının ve devreye bağlı alıcıların zarar görmesini engelleyerek meydana gelebilecek kaza ve arızalara karşı koruma sağlamış olur.

• Elektirik işletmelerinden ve alıcılardan fazla akım geçmesini engeller, bunları yanmaktan ve arızalanmaktan korur.
• Alıcı üstünde elektrik kaçağı oluştuğunda kişileri elektrik çarpmasına karşı korur.

Nerelerde Kullanılır? Sigortalar evlerde, endüstri tesislerinde elektrik pano çeşitlerinden olan kumanda panolarında, elektrik santrallerinde, kısacası elektrikle çalışan tüm aletlerde kullanılır. En çok kullanılan elektrik sigorta otomatik sigortadır.

Aşırı Akımda Devreyi Açan Yapıların Farklılığı 

Telleri Eriyen Sigorta:

Bu sigortalarda erime sıcaklığı düşük olan iletkenden yapılan teller kullanılır. Devreden aşırı akım geçtiğinde iletken telin erimesine sebep olur. Tel kopar ve devreden elektirik geçişini keser. Atan sigortanın yeniden işler bir duruma gelmesi için aynı özellikte ki başka bir tel ile değiştirilmesi gerekir.

Manyetik Sigortalar :

Manyetik özellik kullanılan sigortalar da devreden dolayısıyla sigortadan aşırı akım geçince sigorta içindeki bobin mıknatıslanır. Metal bloğu kendine çekerek devre akımını keser.

Metal Çiftli Sigortalar:

Bu tür sigortalar da metal çifti adı verilen değişik iki metalin farklı genleşmesinden yararlanılarak meydana getirilen sigorta düzeneğidir. Farklı miktarda genleşen metallerden meydana gelen metal çifti az genleşen metale taraf eğilir, devrede ki kontağı açar ve elektrik akımını keser.

Sigorta Çeşitleri

Kullanım alanına göre elektrik sigorta çeşitleri vardır;

• Bıçaklı Sigorta
• Otomatik Sigorta
• Cam Sigorta
• Buşon Sigorta
• Yüksek Gerilim Sigortaları

Buşonlu Sigorta

Bu sigortalara vidalı sigortalar yada eriyen telli sigortalar adı verilir. Buşonlu sigortalar üç bölümden oluşur.

Gövde

Porselenden imalatı yapılan gövde kullanılacak yere sabitlenir. Diğer parçalar gövde üzerinde bulundurmaya yarar ve yalıtmayı sağlar. Üzerinde dip kontak, üst kontak ve vis kontak vardır. Sıva üstünde kullanılan sigortalarda porselenden yapılmış gövdeye bir vida ile tutturulan kapak bulunur.

• Dip kontak: Gövdenin alt kısmında bulunur. Bakır ve pirinçten yapılır. Üzerinde bulunan vidaya şebekeden gelen faz ucu bağlanır.
• Vis kontak: Dip kontak üzerine takılan içerisine normal değerinde buşonun uç kısmı girecek kadar büyüklüktedir. Devreye daha büyük değerli buşonun konulmasını önler, ortası bakır ve pirinçten, kenarları porselenden yapılır.
• Üst kontak: Buşon kapağı ile teması sağlamak için diş açılmıştır. Dip kontağın yapıldığı metalden yapılır. Üzerindeki vidaya tesisatta giden faz ucu bağlanır.

Sigorta buşonu

Buşon

Resimde sigorta buşonu gövdesi ve kapağı verilmiştir. Sigortanın bağlı olduğu, devrenin enerjisini kesen devrenin tekrar çalışması için yenisi ile değiştirilmesi gereken kısımdır. Elektrik iç tesisat yönetmeliğine göre buşona tel sararak kullanılması yasaktır. Sigorta buşonu porselenden imal edilen silindir biçiminde, içi boş olup, boşluk kısmı kum ile doldurulmuş, silindirik kısmın alt ve üstü pirinç başlıklarla kaplı olan bir elemandır. Ergime teli kumun ortasında bulunur. Telin bir ucu alt başlığa, diğer ucu dibi delinmiş yay ile bağlı, gözetleme camından görülen, gözetleme puluna bağlıdır. Eriyen tel kumun orta kısmına düşer. Buşon içinde bulunan ince kum, eriyen telin ark yapmasını önler. Eriyen tel koparsa gözetleme puluna bağlı yay boşalır, pul düşer, devre açılır akım geçmez. Gözetleme pulunun düşme işlemine “sigorta attı” da denilir. Sigorta buşonunun kaç amper olduğu, buşon gövdesinde yazmaktadır. Buşonların devreyi gecikmesiz açan, gecikmeli açan ve çok hızlı açan olmak üzere üç çeşidi vardır.

Buşonlar aşağıdaki bölümlerden meydana gelir.

• Buşon gövdesi
• Buşon iletkeni
• Kuvartz kumu
• Alt ve üst kapaklar
• Sinyal pulu

Buşon Kapağı

Buşon kapağının iç kısmında bulunan boşluğa oturtularak gövdeye sıkıca vidalanır. Dış kısmı porselenden, vidalı kısmı pirinçten imal edilir. Buşon kapağının dışa bakan yüzeyine cam konulmuştur. Buşon üstünde bir pul vardır. Buşon teli eridiğinde buşon sinyal pulu camdan görünür. Sigortanın atıp atmadığını bu camdan bakılarak görülür. Sigorta gövdesine göre, buşon kapakları imal edilir. Sigorta gövdesine göre, buşon kapak imalatı yapılır.

Otomatik Sigorta

Otomatik sigorta genellikle hassas ve çok hassas devrelerde kullanılır. (Hassas oldukları için ölçüm ve araştırma laboratuvarlarında, kumanda panolarında kullanılır). Kumanda devresini herhangi bir kısa devreye maruz bırakmamak amacı ile kullanılır. Otomatik sigorta, bağlı olduğu elektrik devresini kısa devre ve aşırı akımdan korur. Akım değeri düşük olan bu sigortalar attıklarında şalter iner. Şalter kaldırılınca devreden tekrar akım geçer. Devre kolay şekilde açılır ve kapanır. Arıza oluştuğu zaman devreyi açan alet, kol yukarı kaldırıldığında devreye girer. Otomatik sigortalar her sigorta atmasında buşon değiştirme zahmetini ortadan kaldırır. Kullanımı kolay olmakla birlikte bozulmadığı sürece devamlı kullanılır.

Otomatik sigotalara koruma anahtarıda denir. Tablo ve duvar tipi sigorta gövdelerine takılabilir. Termik ve magnetik bir düzenekle fazla akımlarda devreyi açarlar. Devreyi açan sigortanın, sigorta ortasındaki çalıştırma düğmesi dışarıya çıkar. Sigortayı tekrar devreye sokmak için çalıştırma düğmesine basmak yeterlidir.

Günümüzde iş yerleri ve evlerde pratik olması nedeniyle yaygın olarak kullanılmaktadır.

Otomatik sigortalarda, devre iki şekilde kesilir.

1- Otomatik sigorta magnetik mekanizmaya sahip ise ani yüksek akımda, sigortada yazılı olan akımdan fazla akım geçerse mıknatıslık etkisi artar.  Elektromıknatıs yardımıyla devereyi kapayan iki ucu açar ve devreyi keser.

2- Otomatik sigortada termik açıcı bir mekanizma varsa sigortada yazılı akımdan fazla akım geçince ısınma artar, madensel bi-metal uçları açar, devreyi keser. Termik açıcı mekanizma ile otomatik sigortalarda bi-metal uçlar soğumadıkça sigortanın kontakları birbirini tutmaz. Bi-metal uçların soğuması beklenir.

Piyasada otomatik sigortalar 6, 10, 15, 20, 25, 40, 63 amperliktir.

Anahtarlı Otomatik Sigortalar (W Otomatlar)

Anahtarlı otomatik sigortalar (w otomatlar) dar yapılı olduklarından az yer kaplarlar. Bu yüzden günümüzde en çok kullanılan otomatik sigorta türü olmuştur.

Bir elektrik devresini manuel kumanda ederek şebekeye bağlamaya ve akımın önceden belirtilen bir değeri aşması halinde, devreyi otomatik olarak şebekeden ayırmaya yarayan elektromekanik bir cihazdır. Bir arıza olduğunda mandalı yukarı kaldırarak tekrar devreye sokulur. W otomat veya K otomat olarak adlandırılan otomatik sigortalar, çalışma karakteristiği bakımından iki şekilde imal edilir.

Otomatik sigorta çeşitleri: Otomatik sigorta  çeşitlerinin L (B) ve G (C) tipleri vardır.

L (B) Tipi Otomatik Sigorta:

Hat koruma özellikleri vardır ve ani olarak devreyi açar. Aydınlatma, priz ve kumanda devrelerinin korunmasında kullanılır. Sigorta firmaları 6-10-16-20-25-32-40 Amper değerlerinde L tipi sigorta imalatı yapılır. Elektrik sigorta fiyatları tipine göre değişir.

G (C) Tipi Otomatik Sigorta:

Cihaz koruma özellikleri vardır ve gecikmeli olarak devreyi açar. Elektrik motorları gibi ilk yol alma sırasında anma akımının üzerinde akım çeken cihazların korunmasında kullanılır. 0,5-1-1,6-2,4-6-10-16-20-25-32-40-45-50 Amper değerlerinde G tipi sigorta imalatı yapılır.

Tüm bu devreleri koruyan koruma sigortası olarak adlandırılan, kaçak akım sigortası devreye seri bağlanarak sistemi korur. En çok evlerde elektrik cihazlarını korumada kullanılır.

Bıçaklı (NH) Sigortalar

Akım, bıçaklı sigortanın üzerinden geçer. Bıçaklı sigortalar porselenden yapılmıştır. Porselenin iki ucuna bıçaklar bağlanmıştır. Gövde içinde kuvars, kum olup ergiyen bir tel ile birbirine bağlanmıştır. Kum, ısı yayılmasını ve ark oluşmasını önleyerek kendi içerisinde söndürür. 120 KA’ kadar kısa devre akımını keser. 500 V anma gerilimi, 630 A anma akımları olup pano, şalter, kablo, trafo gibi cihaz ve tesisi aşırı yükleme ve kısa devreye karşı korurlar. Bıçaklı sigorta akım değeri yüksek ve daha fazla güç isteyerek çalışan devrelerde kullanılır. Bunlar NH tipi olup, yeniden sarılmaz, yenisi ile değiştirilir.

Vidalı sigortalarda 100 Amperden büyük değerli buşonlar, kullanma zorluğu nedeni ile ve teknik bakımdan kullanılmamaktadır. Bunun yerine, büyük değerdeki akımları kesmek için bıçaklı sigorta veya NH sigorta denilen buşon kontakları, bıçak şeklinde yapılmış sigortalar kullanılır. Bıçaklı sigortalar üç kısımdan meydana gelir.

Sigorta Altlığı:

Sigortanın konulacağı yere montajını sağlayan izole kısım porselenden, bıçakları ise sert elektrolitik bakırdan yapılmış olup gümüşle kaplıdır. Sigorta firmaları, sigorta altlık imalatı beş değişik ölçüde, 160 amperden 630 ampere kadar imal etmektedir. Tek kutuplu yapıldıkları gibi yan yana üç kutuplu da imal edilir. Üç kutupluların aralarına yalıtkan (separatör) takılır.

Sigorta Buşonu:

Buşon porselen bir gövde ve gövdenin iki ucuna montajı yapılmış bıçaklardan meydana gelir. Bıçaklar arasına eriyen tel ve telin ucuna sinyal pulu yerleştirilir. Buşon altlığa takılırken yaylı kontakların en alt noktasına kadar oturtulmalıdır. Aksi taktirde kontak direncinin artmasına, kontakların ısınmasına, güç kaybına ve arızalara sebep olur. Sigorta firmaları tarafından bıçaklı (NH) sigorta buşon imalatı beş değişik ölçüde, 160 Amperden 630 Ampere kadar üretilir. Standart buşon akım değerleri şunlardır; 6-10-16-20-25-32-35-40-50-63-80-100-125-160-200-250-315-400-500-630 Amper.

Sigorta Pensi:

Bıçaklı (NH) sigortalarda buşonun yuvasına takılıp çıkartılırken sigorta pensi kullanılır. Sigorta pensi el ile tutulan yalıtkan kısmı bakalitten, metal kısmı nikel kaplı üretilir. Ayrıca el ile tutulan yerinin eldivenli olanları da mevcuttur. Her boydaki buşonlar, altlıklara sigorta pensleri ile kolay bir şekilde takılıp çıkartılır.

Dikkat! Buşona tel sarılması yasaktır.

Gövde Şekline Göre Sigorta Çeşitleri;

1. Tabla tipi
2. Duvar tipi
3. Kofra tipi

• Tabla Tipi Sigorta

Mermer veya pertinaks üzerine bağlanırlar.  Tablo delinerek sigorta bacakları tespit edilir. İletken kabloların giriş ve çıkışları bu bacakların üzerine bağlanır. Hem sigortayı hemde iletkenler bu bacak üzerine tespit edilir. İletkenliği iyi sağladığı ve dayanıklı olduğu için  bacaklar pirinçten yapılır.

• Duvar Tipi Sigorta

Gövdesi iki kısımdan meydana gelir. Gövde kapağı ve sigorta altlığıdır. Porselenden yapılır. Tesisattan gelen faz sigorta altlığının ortasına vida ile bağlanır. Yanındaki vidalı kısım ise alıcılara bağlanır.

• Kofra Tipi Sigorta

En çok kullanılan sigorta tipidir. Sac tablolarda kullanılır. Bu tip tablolarda kofra sigortası kullanılır. Sigorta gövdesi porselenden yapılmıştır. Gövde akımları diğer sigorta tiplerindeki gibidir. Gövdelerde kullanılan buşon ve kapaklar standart olup kofra tipi sigortada kullanılır.

Sigorta Neden Atar?

Apartmanlarda ev sigortası (otomatik sigorta) atıyorsa sigortadan geçen mevcut akımın üzerinde bir aşırı akım çekildiği için sigorta atar. Bu aşırı akım herhangi bir alıcının kısa devre anında oluşabilir.

Elektrik Sigortası Nasıl Bağlanır?

Sigortalar devreye seri bağlanır. Sigortanın iki ucu vardır. Sigorta elektrik kutusu içinde bulunur. İşyeri veya ev sigortası atarsa sigortanın sağ ve sol olmak üzere iki tarafında vida girişi bulunur. İki ucundaki vidaları gevşettikten sonra kabloları takarak vidalanır. Bu işlemleri yaparken ana şalter kapatılmalıdır.

Eski tip sigortalara tel bağlanırdı. Ama fazla sayıda tel bağlanması elektrik kontağına veya yangına neden olabilir. Ancak sigorta tel bağlanacaksa 6 adet ince tel bağlanabilir.

Otomatik Sigorta Değişimi

• Ev sigortaları ortalama 50 Amper civarındadır. Ana sigorta apartman girişi veya alt katta bulunan elektrik sayaç panosu içinde bağlıdır.
• Sigortanın bulunduğu daireye gidilerek sigorta panosu kapağı sökülür, bağlantı durumuna bakılır.
• Atan sigorta kapalıdır. Bu durumda hangi sigorta değiştirilecekse belli olur. Sigorta değiştirilirken kontrol kalemi ile akım olup olmadığı kontrol edilir.
• Sökülmesi gereken sigortanın alt ve üst girişleri tornavida ile  sökülüp kablo girişleri çıkarılır.
• Otomatik sigortanın alt tarafında küçük bir çeltik vardır onu düz uçlu bir tornavida ile aşağıya ve öne doğru çekiştirerek yerinden kurtulması sağlanır.
• Çıkarılan sigorta yerine takılacak sigorta tesisatın ihtiyacına göre takılır. Pens ampermetre vasıtasıyla çözülür.
• Atan sigortanın bağlanacağı hattın uçları şöntlenir yani doğrudan bağlanır böylece  akımın direk geçişine izin verilir.
• Sonra ana sigorta (elektrik sayacının yanında olan) açılır akımın geçmesi ile ev aletlerinin (devamlı çalışan aletlerin) açık olması şartıyla pens ampermetre ile kablodan geçen akım okunur.
• Pens ampermetrenin ayar düğmesi (A~) işaretinin üzerine getirilip akım değeri okunur.
• Dijital ekranda görünen rakamsal değer, hattın o andaki çektiği akımın değeridir.
• Bu değer kullanılan alet sayısına göre artış gösterir.
• Ölçülen hattın yerine takılacak sigorta değeri belirlendikten sonra, yeni sigorta amperine uygun sökülmesi ile yeniden iki uç (giriş çıkış) sigorta ayaklarına bağlanır ve sigortaya bastırılarak iyice yerine oturtulması sağlanır.
• Elektrik sigortaları sigorta kutusu içinde muhafaza edilir.

Elektrik Prizi Değişimi

Elektrik prizi değiştirilirken ev sigortası kapatılır. Hangi priz değiştirilecekse prizin koruyucu ve sabitleyici kapağı vidalarından sökülür ve metal gövdeden ayrılır. Kontrol kalemi ile elektrik akımı olup olmadığına bakılır. Prizin kenarındaki vidalar sola doğru çevrilir ve  gevşetilir. Gevşetilen priz yuvasından dışa doğru çekilirek kablo uçlarının bağlı olduğu yuva vidaları da  sökülür, kablo uçları boşa alınır. Boştaki kablo uçları sağ mavi, sol kahverengi yada siyah, ortada olan topraklama ucu da sarı veya topraklama teli gelecek biçimde bağlanır. Elekrik prizini sökerken yapılan işlemlerin tersi yapılarak priz yerine takılır.