Elektrik sigortası

Elektrik sigortası

Elektrik sigortası nedir

Duruk Şalter

Elektrik şalteri çeşidi olan, kompresör basınç ayarı ve hidrofor basınç ayarı yapan parçasına duruk şalter denir. İçerisindeki yaylı düzeneğin üzerinde bulunan civata ile basınç ayarı yapılır. Emniyet ventiline benzer bir prensip ile çalışan duruk şalter imalatı yapan firma ve modele göre farklılık göstermektedir. Farklılıklar arasında; başlatma ve stop düğmesi olması, monofaze veya trifaze olması, bağlantı yerlerindeki değişikliklerdir.

Duruk şalter çalışma prensibi,

içlerindeki yayın gerginliğine bağlıdır. Bu yayın gerginliği tepe civatası ile ayarlanır. Yani üst basınç ayarı yapılır. Ara basınç (ΔP) ise duruk şalter (presostat) üzerindeki diğer civatayla ayarlanır. Tepedeki ana civata sıkılarak basınç seviyesi yükseltilir. Ara basınçta aynı biçimde sıkılarak yükseltilebilir.

Duruk Şalter Nasıl Ayarlanır?

İlk önce civata mümkün olduğu kadar sıkılır. Kompresör çalışırken istenilen basınca geldiği zaman (mesela 6 bar) tepe civatasını hızla gevşetilir. Gevşetme işlemini kompresör durana kadar devam eder. Kompresör 6 barda durdurulur. Böylece kompresörün üst basıncı 6 bar’ a ayarlanmıştır.
Fakat alt basınç ayarı kaç barda olduğu bilinmiyor. Kompresör vanası açılarak hava yavaş bir şekilde boşaltılır. Bu arada üzerindeki manometre izlenmelidir. Kompresörün çalışmaya başladığı basınç seviyesi, duruk şalterin ayarlı olduğu alt basıncıdır.
Örneğin alt basınç 3 bar görülmekte. Bu, ara basıncın (ΔP) 3 bar olduğu belirtir. Ara basınç civatası biraz gevşetilerek veya sıkılarak bu basınç düşürebilir yada yükseltebilir. Ara basınç civatası gevşetilip ve ara basıncı 3 bar’ a düşürüldüğünde, kompresör 6 barda durup 3 bar’ a geldiğinde tekrar çalışmaya başlar.
Duruk şalter firmaları tarafından imalatı yapılan üzerlerinde ara basınç ve çalışma basıncının rakamla yazılan ve daha kolay basınç ayarlarının yapıldığı duruk şalter modelleri vardır. Bu şalterlerin civataları bir emniyet sacı ile kilitlenir. Emniyet sacı çıkarılır ve üzerlerindeki civatalar ile istenilen basınca getirilir. Buna presostat adı verilir. Duruk şalter fiyatı modele ve firmasına göre değişmektedir.

Basınç Şalteri (Duruk Şalter)

Hidrofor da basınç ölçme ve ayarlama işini duruk şalter yapar. 1-5 bar, 3-5 bar, 3-8 bar, 5-11 bar v.s arası çalışan monofaze ve trifaze duruk şalter çeşitleri vardır. Duruk şartel de bir problem olduğunda hidrofor devreye girmez ve devreden çıkmaz veya düzensiz çalışır. Şebekede yeterli basınçta su olduğu halde hidrofor devreye girmiyorsa duruk şalter ayarı kaçmış veya bozulmuştur.
Kompresörün fabrika çıkışı basınç seviyesi imalatı yapan firmaya sorulmadan asla yükseltilmemelidir. Aksi takdirde hava tankındaki basınç yükseldiğinden, hava tankının patlama riski artar. Ayrıca standart ayarın üstüne çıkıldığında, basınç seviyesi kompresörün arızalanmasına neden olur.
Piyasada birçok duruk şalter markaları vardır. Bu markalardan bazıları : Element, Limit, Furnas, Hubbel Etna gibi.

Termik-Manyetik Şalter
Termik manyetik şalter, aynı zamanda kompakt şalter olarak da bilinir. Termik ve manyetik koruma özellikleri olan termik-manyetik (kompakt) şalterler kontrol merkezlerinde, telefon santrallerinde dağıtım şebekelerinde ve kompanzasyon panolarında, elektrik panosunda alçak gerilim devre kesicisi olarak anahtarlama ve koruma amacıyla kullanılmaktadır.
Devre kesiciler normal devre şartlarında devreyi açmaya ve kapamaya, normal olmayan devre şartlarında (kısa devre ve aşırı akım) devreyi kesmeye yarayan elektrik şalterleri mekanik bir koruma düzeneğidir. Kompakt şalterler, üzerinde termik ve manyetik koruma bulunan alçak gerilim devre kesicileri sınıfına girer.
Bu devre kesiciler normal koşullarda devreyi açıp kapamayı sağlarken, normal durum dışında yani devreden aşırı akım geçmesi yada kısa devre oluşması durumunda devreyi kesen limitör özellikleri bulunan koruma amaçlı bir cihaza kompakt şalter denir.

Termik Manyetik Şalter Özellikleri

Şalter çeşitlerinden biri olan termik manyetik şalterlerin (tmş şalter) en önemli parçası kontaklarıdır. Kesicilerde kesilen ve taşınan akım değerleri ile konstrüksiyon göz önüne bulundurularak kontak alaşımı belirlenir. Daha çok grafit , gümüş, wolfram ve nikel ve alaşımlı kontaklar kullanılır. Sabit kontaklarda daha yumuşak yapıda olan gümüş-grafit, hareketli kontaklar da ise daha sert bir alaşım olan gümüş-wolfram kullanılır.
Kompakt (termik manyetik otomatik) şalter; kabloları, trafoları ve devreye bağlı cihazları korumaları sebebiyle işletme açısından önemlidir. Termik şalter seçimi yapılırken kalite önemlidir. Çeşitli markalarda termik manyetik şalter imalatı yapılmaktadır. Bu markalar arasında abb kompakt şalter, siemens termik manyetik şalter, viko otomatik şalter, IEC 60947-2 standardına uygun üretilen makel kompakt şalter imalatı yapan birçok firmalar vardır. Bu şalterler enerji dağıtım tablolarının ve bunların nakil hatlarının aşırı akımlara ve ani kısa devrelere karşı etkin olarak korunmasında güvenle kullanılmaktadır. Güvenliği ön planda tutan bu şalterlerde gerilim taşıyan tüm kontaklar izole edilmiştir. Termik manyetik şalter imal eden firmalar tarafından kalitesine ve akımına göre şalter fiyatları belirlenmektedir.

Termik Koruma

Termik koruma aşırı yük koşullarında devreyi korur. Koruma işlemini sıcaklık değişimlerinde uzama katsayıları birbirinden farklı iki metalin birleştirilmesiyle meydana gelen bimetal ile yapar. Bi-metal ısıtıldığı zaman uzama katsayısı az olan metale doğru bükülür. Aşırı yüklenmelerde akım nominal akım değerinin üzerine çıkar. Akımın artması ile doğru orantılı olarak kontaklarda ve bi-metal üzerindeki sıcaklık artar. Bu durumda bi-metaller artan sıcaklıkla birlikte bükülerek kesici mekanizmasının açılmasına yardımcı olan bir tırnağı kurtarır ve kesiciyi devre dışı bırakır. Şalter elektriği keserek devreyi aşırı yüklenmelere ve aşırı akımlara karşı korur.

Manyetik Koruma

iki iletkenin birbirine değmesi sonucu veya toprakla teması durumunda kısa devre meydana gelir. Kısa devrede, aradaki direnç sıfıra çok yakın bir değerdedir. Bundan dolayı kısa devre akımı normal işletme akımının binlerce katına ulaşabilir. Eğer kısa devre akımı önlenmezse zarar ve tahriplere yol açar. Bu nedenle çok kısa bir süre içerisinde devre açılmalıdır.
Şalterin üzerinde bulunan manyetik elektrik mekanizmada kısa devre sırasında büyük bir manyetik alan indüklenir. Bu manyetik alanın meydana getirdiği kuvvetle sabit nüve (çekirdek) hareketli nüveyi hızla kendisine doğru çeker. Hareketli nüve bu hareketi sırasında açtırma mekanizmasına hızla çarparak sistemi anında açtırır.

Nominal Akım :

Bütün devre elemanlarının, elektrikle çalışan cihazların çalışabileceği ve üzerinde taşıyabileceği bir akım değeri vardır. Bu değere nominal akım denir.

Aşırı Akım :

Nominal akım değerinden büyük olan akımlardır. Aşırı akım sonucu meydana gelecek iletken teldeki ısınmadan dolayı devrede, devre elemanlarında ve kablolar da zararlara yol açarak iş göremez duruma gelebilir.

Kısa Devre Akımı :

Bara veya iki iletkenin birbiri ile teması sonucu, direnç sıfıra yakın bir değere ulaşır. Ohm Kanunu’na göre “V= I x R yani I= V/R”, temas anında direncin”(R)” sıfıra yaklaşması halinde “R ≈ 0 ⇒” akım sonsuza gider, çok büyük bir değere ulaşır. Kısa devre akımı, nominal akımdan çok daha fazla olacağı için elektrik devresinde ani ve büyük tahribat oluşturur.
Termik ve manyetik korumanın yanı sıra limitör özelliği en önemli koruma sistemidir. Limitör özelliğinde (akım sınırlama özelliği) sabit kontağa verilen U formu sayesinde kontaklardan akımlar ters yönde akar. Kısa devre sırasında sabit kontakla hareketli kontak arasında meydana gelen ters manyetik alan etkisiyle aralarında bir itme kuvveti oluşur ve hareketli kontak sabit kontaktan ayrılır.
Sabit kontaktan hareketli kontağa doğru bir akım meydana gelir. Bu akıma ark adı verilir. Arkın sıcaklığı yüksek değerlere ulaşabilir. Bu da şalterin zarar görmesine neden olur. Ark, ark boynuzları ile seperatöre doğru iletilir. Araya ark direncinin de eklenmesi ile kısa devre akımı %75 oranında azalır. Seperator, arkı söndüren yapıdır. Seperatör duvarlarında kullanılan epoksi adındaki maddeden gaz çıkararak manyetik alanı söndürür. Böylece şalterin ve devreye bağlı cihazların kısa devre sırasında zarar görmesini engeller.

Termik Manyetik Şalter Yapısı

Sabit Kontak: Kompakt şaltere limitör özelliği kazandıran yatay U şeklindeki yapıdır. Akımı % 75 oranında sınırlandırır.
Hareketli Kontak: Genel olarak bombe şeklindedir. Gümüş kontağı sabit kontağa göre daha sert yapıdadır.
Gövde ve Kapak: BMC denilen cam elyaf takviyeli polyester reçinesinden imal edilmiştir. Zira; kısa devre akımlarına olan dayanıklılığı oldukça yüksektir.
Not: Limitör özelliği; sabit kontağa yatay U formu verilerek yapılır ve kısa devre akımını yaklaşık % 75 oranında sınırlar. Örneğin, 100 KA kısa devre akımında devreden 25 KA akım geçer.
Kompakt (termik manyetik otomatik) şaltere düşük gerilim bobini, uzaktan kumanda kurma motoru mekanizması, yardımcı kontak blokları, açtırma bobinleri ve şu an bazı şalterde olmayan alarm kontak blokları gibi ek özellikler eklenebilmektedir.
Termik manyetik şalterlerin motor koruması için kullanılan tipinde, elektrik motorları ilk kalkış anında kısa süreli çok yüksek akım çekerler. Motor koruma şalteri de manyetik ayar sahası 8-12 katı arasında ayarlanmıştır.

Motor Koruma Şalteri

Bir motor besleme devresinde hattın başına konulan elektrik sigortaları, çalışma karakteristikleri sebebiyle motoru değil, hattı korurlar. Motorları arızadan korumak için çeşitli termik şalter kullanılır.

Motor koruma şalteri motorları ve tesisatları kısa devre ve aşırı akımın etkilerine karşı koruyan, aşırı akım ve kısa devre açtırma özelliği bulunan üç kutuplu elektromekanik koruma elemanlarıdır. Ayrıca tesisatın ve güç kaynağının güvenli izolasyonu için ayırma fonksiyonu sağlar ve yüklerin manuel olarak anahtarlaması yapılabilir.
Motor devresine seri bağlanan, motor koruma (termik) şalterin üzerinden motor akımı geçer. Motor koruma rölesi sayesinde, motorun herhangi bir arıza sebebi ile veya yol alma anında çektiği kısa süreli aşırı akımlarda sargılar zarar görmez. Kısa sürede şalterin devreyi açmaması, şalterin içindeki sistemle engellenir.
Bir motor yolverici, gerekli gücü kumanda eden ve motor koruma işlevlerini sağlayan birbiriyle uyumlu elemanlardan meydana gelir. Güvenli bir çalışma için çalışma özelliğine uygun elemanların seçimi ile hassas motor koruma, sabit veya değişken hızda çalışmayı sağlayacaktır. Ekipman ve makina bakımı yapılmasını sağlamak için, motor ve ilişkili kontrol elemanları ile şebeke arasında bir yalıtımın yapılması zorunludur.

Elektrik enerjisi ile çalışan bir cihaz aşağıdaki sebeplerden dolayı arızalanabilir;
• Yüksek gerilim, düşük gerilim, faz dengesizliği veya tek faza kalma.
• Sıkışmış rotor, anlık veya uzun süreli aşırı yüklenme.
• Elektriksel veya mekaniksel bu sebeplerden motorda akım tüketimi artar. Motor sargıları aşırı şekilde ısınır.
Meydana gelebilecek motor hasarına karşı bir motor yolvericide şu özellikler olmalıdır;

Bir Aşırı Yük Koruma Cihazı:

Motor sargılarının yalıtım malzemesini etkileyebilecek hiçbir aşırı ısınmanın gerçekleşmemesini sağlamak için zamanla ilişkili olarak motor tam yük akımının 10 katına kadarki anormal akımı algılayabilmeli ve kesebilmelidir. Yolvericiyle birlikte, faz kaybını veya motor sargılarındaki aşırı ısınmayı veya faz dönmesini algılayan ve bu tehlikelere karşı koruyan faz koruma rölesi gibi başka koruma ürünleri de kullanılmalıdır.

Güç Kumanda:

Bu fonksiyon, herhangi bir güç cihazının on/off anahtarlanmasını sağlar.
Yalıtım: Herhangi bir elektriksel malzemede çalışma gerektiği zaman, cihaz ile şebeke arasındaki enerji kesilmelidir. Yalıtım fonksiyonu, sistemi şebekeden ayrılmasını sağlar. Tesis ve personel güvenliği için ilave bir özellik, ayırıcının mandalının “off” konumunda asma kilit kullanılarak kilitlenmesidir. Bu durumda, kilit hala cihazın üzerinde olmasından dolayı sistemin yeniden enerjilendirmesi durumunda yetkili olmayan kişilerin çalıştırması olanaksızdır.

Bir Kısa Devre Koruma Cihazı:

Elektrik motoru tam yük akımının 10 katı ve üzeri olan bir anormal akımı algılamalı ve kesmelidir. Bir elektriksel sistemde, farklı elektriksel potansiyele sahip iki hattın direkt olarak bir biriyle temas etmesi sonucu ortaya çıkar. AC devrelerde, bu durum iki farklı faz arasında, bir faz ve nötr arasında veya bir faz ve toprak iletkeni arasında meydana gelebilir.
Kısa devre gevşek bağlantılar, kablo kopması veya izolasyon hatası, yabancı metalik malzemelerin veya iletken maddelerin (toz, yoğunlaşma vs.) yalıtımsız kablolarla kontak haline geçmesi, bakım veya servis aşamasında yanlış kablo bağlantılarının yapılması gibi nedenlerden dolayı meydana gelir. Bir kısa-devre durumunda, sadece bir-iki milisaniyede yük akımının nominal değerinin birkaç yüz katına çıkabilen çok hızlı bir artış oluşur.
Bu hata akımı, akımı ileten elektrik kablolarına veya busbar sistemine zarar veren büyük mekanik ve termik etkiler meydana getirir. Herhangi bir kısa devre koruma cihazı ekipman hasarını önlemek için, hata akımı tepe değerine ulaşmadan hata akımını algılayabilmeli ve hata akımının çok yüksek seviyelerini hızlı bir şekilde kesebilmelidir.

Bu cihazlar;

• Sigortalar:

İçindeki iletkenleri eriyecek ve böylece hata akımını keseceklerdir. Elektrik sigortaları, hata giderildikten sonra yenileri ile değiştirilmelidir.

• Motor Koruma Şalteri:

Kısa devre akımını algılayacak ve ana kutupları akımı kesmek için açacaktır.

Motor Koruma Şalter Yapısı

Motor koruma şalterleri küçük güçlü motorların direkt çalıştırılması ve korunması için kullanılır. O halde otomatik kumanda sistemi yerine otomatik şalter konur ve maliyet düşer. Motor koruma şalterleri, kesme kapasitelerinin sınırına kadar, yüksek seviye kısa devre akımlarını (her fazda) algılayıp kesecek bir manyetik açma ünitesi içerir ve hata akımlarının etkilerine karşı elektriksel sistemi korurlar.
Motor koruma şalteri normalde bağımsız tek faz algılama içerir. Her hangi bir fazdaki açma, aynı anda tüm 3 fazı da açar. Motor koruma şalterlerinin çalışması daha düşük hata akımları için, sigortalardan daha hızlıdır.

Motor Koruma Şalter Çeşitleri

Motor koruma şalterleri çalışma prensipleri aynıdır. Şalter firmaları tarafından motor koruma şalter imalatı butonlu ve çevirmeli tip olarak yapılmaktadır. Motor koruma şalteri fiyatları çeşidine ve kalitesine göre değişebilmektedir.
Kullanılacakları motorların nominal akım değerlerine uygun olarak motor koruma şalter seçimi yapılmalı ve akım ayarları bu değere uygun olmalıdır. Motor koruma şalterleri ayarlandıkları akım değerlerinin üzerinde geçen akımlarda motorları korurlar. Motor koruma şalter çeşitleri;
• Butonlu motor koruma şalterleri
• Çevirmeli tip motor koruma şalteri

Butonlu Motor Koruma Şalterleri

Butonlu motor koruma şalterlerinde, açma-kapama için düğmeler vardır. Bu düğmelere basılarak motorlara kumanda edilir. Çeşitli akım değerlerinde butonlu motor koruma şalter imalatı yapılır. Akım ayarları kullanılacak olan motorlara uygun olarak yapılır. Aşırı akımlarda basılı start butonu atarak stop konumuna geçer. Butonlu motor koruma şalteri, devreye sigortalardan sonra bağlanır.

Çevirmeli Tip Motor Koruma Şalteri

Çalışma prensibi butonlu tipte olan motor koruma şalterleri ile aynıdır. Motorları çalıştırmak için şalteri (mandallı şalter) çevirmek gerekir. Aşırı geçecek akımlarda şalter stop konumuna geçerek elektrik motorunu korur.

Motor Koruma Şalter Özellikleri;

Motor koruması için tasarlanmış olun bu şalterler, montaj kolaylığı, boyut ve performans açısından idealdir. Şalter firmaları tarafından TS EN 60947-4-1, IEC 60947-4-1 ve VDE 0660 standardlarına uygun olarak imal edilmektedir.
• 0.1-25 A arasında ayarlanabilen 13 kademeli aşırı akım koruyucusu
• Sabit olarak ayarlanmış kısa devre koruması 12xIe
• Kısa devre açma kapasitesi minimum 3kA / 400 V
• 6.3 A ‘e kadar sigortasız kullanabilme
• Sıcaklığa karşı kompanze edilmiş ve faz eksikliğine karşı koruma
• İzolasyon ve ana şalter fonksiyonu IEC 204-1
• 35 mm’lik montaj rayına hızlı ve basit montaj özelliği
• Anma işletme gerilimi Ue 690 V AC, anma İşletme Akımı Ie 0.1-25A arası ayar aralığı
• Anma sürekli akımı Iu 32 A, darbe dayanım gerilimi Uimp 6 kV, bağlantı kablo kesiti 0.75-2.5 / 0.75-4 mm²
• Etanj özelliği sayesinde çevre koşullarına maksimum dayanım, sıva üstü ve ankastre tiplerde üretilir.
• İzolasyon test gerilimi 3000 V AC
• Elektriksel ömür 10000 açma-kapama min

Motor Koruma Şalter Markaları

Piyasada kaliteli birçok farklı motor koruma şalter markaları ve motor koruma şalter satışı vardır. Bunlardan bazıları; schneider motor koruma şalteri,viko motor koruma şalteri, siemens motor koruma şalteri, siemens sirius motor koruma şalter vs. Motor koruma şalter fiyatları her firmaya, markaya ve kaliteye göre değişmektedir.

Pako Şalter Yapısı

Pako şalterlerin ambalajının içerisinde, bağlantı şemaları ve çalışma diyagramları vardır. Bu diyagramlar vasıtasıyla kontaklarının konumları hakkında bilgiler mevcuttur.

Pako Şalterin Görevi

Pako şalterlerin arka arkaya sıralanmış yada birden fazla kontağı vardır. Bu kontakların tümü ana mil üzerine montajı yapılmış eksantrik (kamların) mil ile beraber döndürülerek açılır ve kapanır. Ana mil mandala bağlıdır. Ana mil mandalın elle çevrilmesiyle döner. Mil üzerine yerleştirilen kamların farklı açılarla yerleştirilmesi, farklı geometrilerde oluşları, kutupların köprülenmesi ve kontak sayısının arttırılması ile çeşitli kombinasyon sağlanır. Bu durumda pako şalterler açma kapamanın dışında birçok görevi yapabilirler.

Pako Şalter Nedir?

Pako şalter mekanik bir elektrik anahtarıdır. Kumanda mandalının el ile çevrilmesi ile çalışır. Genel olarak elektrik güç devrelerinde bazende kumanda devrelerinde açma kapama kutup değiştirme, yıldız üçgen yol verme, komütatör gibi çok amaçlı kullanılır.
Bir eksen etrafında döndürülen, birden fazla kontak yuvalarının bir mil üzerinde arka arkaya sıralanmasından meydana gelen, motor bağlantı işlemlerinde, ölçü aletleri komitatörlerinde, kontrol ve dağıtım tablolarında kullanılan elle kumandalı şalterlere paket şalter veya pako şalter denir. Orta ve büyük güçlü motorlara kontaktör ve röleler ile yani otomatik kumanda ile müdahale edilmektedir.
Ancak küçük güçlü motorların kumandası, daha ekonomik ve basit olması nedeniyle elektrik şalterleri, pako şalterler ile yapılır. Her diliminde iki, üç veya dört adet gümüş kadmiyum ile kaplanmış kontağı bulunan paket şalterlerin dilim sayısı artırılır, ve bu şalterler değişik kumanda işlerinde kullanılır.
Kontaklar basarak açılıp kapandığından ve mil üzerinde bulunan kamlar, kontakların aynı zamanda açılıp kapanmasını gerçekleştirdiğinden, bütün kumanda devrelerinin veya fazların gecikmesiz olarak aynı anda güvenle açılıp kapanması sağlanmıştır. Hareketli kontak bombeli, sabit kontak ise düz bir yüzeye sahiptir. Böylece tam temas en düşük geçiş direnci sağlanır. Pako şalter imalatı 10-16-25-32-63-125-200 Amper akım kapasitelerinde yapılır.

Pako Şalter ve Kontaktör

Pako şalterler, termik manyetik koruma yapan şalterler, motor koruma şalterleri, otomatik sigortalar yada termik röle gibi devrede meydana gelen aşırı akıma karşı korumazlar. Sadece elektrik devrelerinin açma kapama fonksiyonlarını yerine getirirler. Pako şalterlerin yaptığı basit yada karmaşık bu fonksiyonları kontaktörlü devrelerde yapabilirler.

Pako Şalter Çalışma Prensibi

Paket şalter üzerindeki kolun çevrilmesi ile çalışır. Kolun çevrilmesi ile bakalit dilimler döner. Üzerlerindeki kontaklar konum değiştirir.

Pako Şalterin Kullanıldığı Yerler

• Pako şalterler sık açma ve kapama gerektiren aşağıdaki ana ve yardımcı devrelerde,
• Bir ve üç fazlı elektrik motorlarının besleme devresini açıp kapayarak yol verme ve durdurma işlemlerinde, ayrıca bu motorlar için yıldız-üçgen şalterleri, sağ-sol kumanda ve kutup değiştirme şalterleri,
• Yardımcı devrelerde şalt programına göre kumanda sinyallerini ölçme işlemlerinde,
• Transformatör ve kaynak makinelerinde açma kapama selektör ve kademe değiştirmede kullanılır.

Pako Şalter Çeşitleri

Pako (paket) şalter firmaları tarafından bir fazlı motor ve 3 fazlı motorlar için pako (paket) şalter imalatı yapılmaktadır. 3 fazlı motorlar için açma-kapama, yıldız-üçgen, enversör (devir yönü değiştirici), bir fazlı motorlar için, yol verme ve enversör gibi şalter çeşitleri vardır. Pako şalter fiyatları özelliklerine göre değişmektedir. Motorların kumandası için pako şalterler kutular içine montaj yapılarak kullanılırlar. Piyasada üretimi yapılan çeşitli pako şalter markaları vardır. Bunlardan bazıları; opaş pako şartel, kraus pako şartel, siemens pako şartel, metop pako şartel vs.

• Açma Kapama ( 0-1 ) Pako Şalteri

Küçük güçlü 3 fazlı motorların direkt olarak çalıştırılıp durdurulması için kullanılır. Pako şalter, motor kumanda devresinde elektrik sigortaları ile birlikte kullanılır. “0” konumunda motor çalışmaz, “1” konumunda motor çalıştırılır. Diyagramda X işareti karşısındaki (örnek 1-2 no’lu kontaklar) kontakların kapalı olduğunu gösterir.

Şekile göre 1 konumunda, 1- 2 (U- L1), 3- 4 (V- L2), 5- 6 (W- L3) kontakları kapalıdır ve üç faz ( L1- L2- L3 ) kapalı kontaklardan geçerek motorun çalışmasını sağlar. L1 fazı 1 no’lu, L2 fazı 3 no’lu, L3 fazı 5 no’lu şalter klemensine bağlanır.

• Yıldız Üçgen Pako Şalteri

Küçük güçlü 3 fazlı asenkron motorlara yıldız üçgen yol verme amacı için kullanılır. Yıldız üçgen yol vermede, ilk önce yıldız yol verilir sonra motor normal devrine ulaşınca üçgen bağlantılı çalışmaya geçirilir. Yıldız çalışma süresi uzun tutulursa, motor yüklendiğinde moment üçgen çalışmaya göre küçük olacağı için yükü kaldıramaz. Ayrıca yıldız çalışmadan üçgen çalışmaya geçilmesi çok ani olmalıdır. Bu süre uzun tutulursa üçgene geçilirken şebekeden darbe şeklinde ani akım çekilir. Yıldız üçgen yol vermede gecikmeli tip sigorta kullanılmalıdır.

• Enversör Pako Şalter

Küçük güçlü motorlarda devir yönü değiştirme genel olarak, kontaktör ve buton yerine pako şalter ile yada kollu şalter (özengili şalter) ile yapılır. Bunun için pako şalterin iki farklı konumunda iki fazın yeri değiştirilmiştir. Pako şalter fiyatları, ekonomik olduğu için tercih sebebi olsada, bu yöntemin sakıncası, koruma rölelerinin kullanılmamasından kaynaklanır. Ayrıca motor bir yönde dönerken tam durmadan dönüş yönünü değiştirmek sakıncalıdır. Enversör pako şalter bağlantısı;

Şekilde yıldız üçgen pako bağlantı şeması; L1 fazı 1no’lu, L2 fazı 9 no’lu, L3 fazı 14 no’lu şalter bağlantı terminaline bağlanmıştır. Motorun U1 sargı ucu 2 no’lu, V2 sargı ucu 6 no’lu, W1 sargı ucu 13 no’lu, U2 (X) sargı ucu 10 no’lu, V2 (Y) sargı ucu 15 no’lu, W2 (Z) sargı ucu 4 no’lu şalter bağlantı terminaline bağlanmıştır.
X işareti kontakların kapalı olduğunu gösterir, X işaretleri arasındaki çizgiler (-), kontakların hiç açılmadan diğer konuma (0 – λ – Δ ) geçiş yapıldığını gösterir. Örneğin 1- 2 no’lu kontağın yıldızdan üçgene geçişte hiç açılmadığını gösterir.
Yıldız çalışmada; 1- 2, 5- 6, 7- 8, 11- 12, 13- 14 no’lu kontaklar kapalıdır. U2 (X)- V2 (Y)- W2 (Z) motor sargı uçları kontaklar yardımıyla birleştirilir.
Üçgen çalışmada; 1- 2, 3- 4, 5- 6, 9- 10, 13- 14, 15- 16 no’lu kontaklar kapalıdır. L1- U1- W2 (Z) uçları, L2- V1- U2 (X) uçları, L3- W1- V2 (Y) uçları kontaklar yardımıyla birleştirilir.
1- 3, 4- 8, 5- 9, 7- 11, 10- 12, 11- 15, 14- 16 no’lu şalter bağlantı terminalleri köprü yapılmıştır.

Şalter Çeşitleri

Şalter çeşitleri çalışma ortamlarına, gerilimlerine, akım büyüklerine göre çeşitli gruplara ayrılır. Şalterler yapısı ve özellikleri itibari ile kullanıldıkları yerlere göre, yük şalteri, pako (paket) şalter, buton tipi (termik şalter)ve çevirmeli şalter, manyetik şalter, termik-manyetik şalter (tmş şalter), elektronik şalter olarak çeşitlere ayrılırlar. Ayrıca kuvvet tesislerinde en çok kullanılan şalterler vardır.
• Yük şalterleri
• Alçak Gerilim Kesicileri
• Manyetik Şalter
• SF6 Gazlı Kesiciler
• Enversör Pako Şalteri
• Dahlender (Çift Devirli) Pako Şalter
• Buton Tipi Şalter(Termik Şalter)
• Mandallı (Çevirmeli) Tip Motor Koruma Şalterleri
• Termik-Manyetik Şalter (Kompakt Şalter)

Yük Şalterleri

Yük kesicileri NH bıçaklı sigortalar ile birlikte kullanıldığı için şalter ve devre koruma elemanı (sigorta) olarak iki önemli fonksiyona sahiptir. Çekilen akım veya yükteki değişikliklere bağlı olarak bıçaklı sigortaların değiştirilmesiyle, istenilen anma akımında ve işletme sınıfında devre koruma olanağı sağlandığı için aynı şalter çok yönlü kullanılabilir. Termik manyetik şalterlere (tmş şalter) göre daha hassas selektivite özelliği vardır. Termik manyetik şalterden ile aralarındaki fark, kısa devre akımını daha küçük değerlerde sınırlamaktadır. VDE ve IEC’ye uygun olarak yüksek kısa devre kesme özellikleri vardır.

Alçak Gerilim Kesicileri

Alçak gerilim kesicileri (otomatik sigortalar), hem evsel hem de endüstriyel uygulamalar için kullanılır. Otomatik sigortalar, IEC 947 uluslararası standartına uygun olarak düzenlenirler. Alçak gerilim kesicileri şalt panosununun kızağını tamamen sökmeden sadece kesicinin kendisi çıkarılacak şekilde imalatları yapılır.

Manyetik Şalter

Manyetik şalterlerde, çekme kuvvetini akımla sağlayan bir (elektromıknatıs) solenoid mevcuttur. Bu elektromıknatıs da ek olarak elektromanyetik kuvvetten yararlanılır. Şalter kontakları bir kilit ile kapalı tutulur. Şalterin solenoidindeki akım arttığı zaman solenoidin dili, kilidi serbest bırakır ve yay hareket ederek kontaklar açılır. Akım anma değerini aşmadığı sürece yay gövdeye yapışık kalır.

SF6 Gazlı Kesiciler

SF6 gazı kimyasal açılımı kükürt hekza florürdür. SF6 kesicisi, hava ve yağın yerine geçer. Delinme dayanımının (havanın 2 ila 3 katı) ve ark söndürme karakteristiğinin iyi olması nedeniyle yüksek gerilim de çok kullanılmaktadır. SF6 gazı asal bir gaz kabul edilebilir. Moleküler ağırlığı 146’dır.

Normal şartlarda renksiz, kokusuz,tatsız, zehirsiz, yanmaz bir gazdır. Fakat kesicilerde beraberinde kullanıldığı karışımlarla ve ark esnasındaki ayrışmalar sonucu zehirleyici durum meydana gelebilir.

Pako Şalter

Pako şalter mekanik bir elektrik anahtarıdır. Kumanda mandalının el ile çevrilmesi ile çalışır. Genel olarak elektrik güç devrelerinde bazende kumanda devrelerinde açma kapama kutup değiştirme, yıldız üçgen yol verme, komütatör gibi çok amaçlı kullanılır. Pako şalter çeşitleri şunlardır;
• Enversör pako şalter
• Dahlender pako şalter
Enversör Pako Şalter
Küçük güçlü motorlarda devir yönü değiştirme genel olarak, kontaktör ve buton yerine paket şalter ile yada kollu şalter (özengili şalter) ile yapılır.

Dahlender (Çift Devirli) Pako Şalter

Dahlender motorlar statora sarılan tek sargıdan 1/2 oranında uçlar çıkartılarak iki ayrı devir elde edilen motorlardır.

Buton Tipi Şalter (Termik Şalter)

Bu tipteki motor koruma şalterlerinde, açma kapama için düğmeler mevcuttur, düğmelere basılarak motorlara kumanda edilir. Termik şalter (buton tipi) imalatı çeşitli akım değerlerinde şalter firmaları tarafından üretimleri yapılır. Akım ayarları kullanılacak motorlara uygun olarak yapılır, aşırı akımlarda basılı start butonu atarak stop durumuna geçer. Devreye elektrik sigortalarından sonra bağlanır.
Bir firmanın ürettiği motor koruma şalter özellikleri şunlardır: Motor koruma şalteri, motor koruması için tasarlanmış, boyut, montaj kolaylığı ve performans açısından idealdir. TS EN 60947-4-1, IEC 60947-4-1 ve VDE 0660 standardlarına uygun olarak imal edilirler. Aşırı yük ve kısa devre durumlarında koruma sağlarlar.

Mandallı (Çevirmeli) Tip Motor Koruma Şalteri

Butonlu tipte (termik şalter) olan motor koruma şalteri ile çalışma prensibi aynıdır. Motorları çalıştırmak için şalteri (mandallı şalter) çevirmek yeterlidir. Aşırı geçecek akımlarda şalter stop konumuna geçer ve motoru korur.

Termik-Manyetik Şalter

Termik ve manyetik koruma özelliği olan termik-manyetik şalter, (kompakt şalterler) kontrol merkezlerinde, dağıtım şebekelerinde, panolarda ve telefon santrallerinde alçak gerilim devre kesicisi olarak anahtarlama ve koruma amacıyla kullanılmaktadır.
Genellikle kompakt şalterler normal koşullarda devreyi açma kapamaya kısa devre ve aşırı yük gibi normal olmayan durumlarda da devreyi otomatik olarak açarak devreyi koruyan cihazlardır. Kompakt şalterler trafoları, elektrik kablolarını ve devreye bağlı cihazları korumaları sebebiyle işletme açısından önemlidir.

Şalter Nedir?

Şalter elektrik devrelerinin aşırı akım, kısa devre yüksek voltaj nedeniyle zarar görmemesi ve elektrik devresinin normal açılıp kapatılması için kullanılan elektrik devre kırıcı elemandır. Kullanıldığı devrenin başına konulan devre akımını ani olarak kesen, elle kumandalı veya otomatik olarak da devreyi açan elektrik devre kırıcı elemanına şalter denir. Şalterlere aynı zamanda kesici, devre kesicisi de denir.
Şalter elektrik devresini, aşırı akım veya kısa devreden koruyan ve otomatik olarak devreye giren bir anahtardır. Şalter devrenin sürekliliğini bozan bir arızayı algılar ve hemen elektrik akımını keser. Kesicinin elektrik sigortasından farkı, kesici işlem yaptıktan sonra normal çalışma durumuna (manüel yada otomatik olarak) geçebilir.
Kesiciler ev aletlerini korumak amacı için kullanılabildiği gibi, yüksek gerilimli şalt sahalarında da kullanılır. Şalterler bulundukları devrede daha önce ayar edildikleri akım değerine ulaşınca devreyi derhal yada gecikmeli olarak açarlar. Şalterler devreyi manyetik veya termik olarak açabilirler.
Manyetik şalter de akım ayarı , ayarlanan değeri geçince var olan sargıdan dolayı manyetik kuvvet artarak bir kolu çeker. Bu kol şalterin kilit mekanizmasını etkileyerek devreyi açar. Termik şalterlerde ise, açma işlemi bir metal termik koruyucudan aşırı akım geçmesi ve ısınıp bükülmesiyle sağlanır. Devredeki arıza giderilince şalter yeniden kurulur. Şalterin termik yada manyetik olarak devreyi açma işlemini yapmasına tripleme denir. Bu tripleme süresi koruma cinsine göre değişir. Tripleme koruma röleleri vasıtası ile olur. Örneğin, kısa devre korumaları için sıfır olan tripleme süresi; ters akım, aşırı akım korumaları için 5-20 saniye gecikmeli olabilir. Şalter triplenerek devreyi açtıktan sonra yeniden kurulması için trip kilit düzeneği de vardır. Trip kilidin vazifesi arıza giderilmeden yeniden şalterin kapatılmaması için kullanılır. Arıza giderildiğinde reset düğmesine basılır. Şalter tekrar kurularak çalışır duruma getirilir.

Şalter Çeşitleri

Şalter çeşitleri çalışma ortamlarına, gerilimlerine, akım büyüklerine göre çeşitli gruplara ayrılır.
• Alçak Gerilim Kesicileri
• Manyetik Şalter
• SF6 Gazlı Kesici
• Enversör Pako Şalter
• Dahlender (Çift Devirli) Pako Şalter
• Buton Tipi (Termik) Şalter
• Mandallı (Çevirmeli) Tip Motor Koruma Şalterleri
• Termik-Manyetik Şalter (Kompakt Şalter)
Şalter firmaları tarafından çok çeşitli ebatlarda şalter imalatı yapılmaktadır. Şalter fiyatları da boyutlarına,markasına ve özelliklerine göre farklılık göstermektedir.

W Otomat

Anahtarlı otomatik sigorta; elektrik sigortaları dar yapılı olduklarından az yer kaplarlar. Bu yüzden günümüzde en çok kullanılan otomatik sigorta türü olmuştur.

W Otomat Yapısı

• Çalıştırma veye durdurma anahtarı
• Kısa devre açma bobini
• Termik şalter
• Kontaklar
• Ark söndürücüleri
• Giriş ucunun bağlandığı klemens
• Çıkış ucunun bağlandığı klemens
• Otomatı raya tesbit eden yaylı tırnak
• W otomat kutusu
Otomat firmaları tarafından yapılan w otomatlar az yer kaplamalarının yanı sıra, kullanışlı, dekoratif ve montajı kolaydır. Tırnakları ile özel rayları üzerine tesbit edildiği gibi vidalanarak ta tesbit edilme olanağı vardır. W otomatlar arıza anında elektrik devresini hem termik hem de manyetik olarak açar, devreyi açarken anahtar aşağıya düşer, tekrar çalıştırmak istediğimizde anahtarı yukarıya kaldırmamız gerekir.

Elektrik Sigortası

Sigorta nedir? Devreden geçen akım belli bir değerin üzerine çıktığı durumlarda geçen akım, işletme açısından tehlikelidir. Elektrik devresini kendiliğinden açan bir elemana ihtiyaç vardır. Elektrik sigortası, devreden geçen akımın belli bir değerin üstüne çıkmasını engelleyerek devre elemanlarının ve devreye bağlı alıcıların zarar görmesini meydana gelebilecek kaza ve arızalara karşı koruma sağlayan açma elemanlarına “sigorta” denir.

Sigortalar devreye seri bağlanarak fazla akımın geçmesini engeller. Sigorta üzerinde belirtilen amper değerinden fazla akım geçmesi durumunda devreyi açar.

Elektrik Sigortası Ne İşe Yarar?

Sigortalar güvenlik açısından oldukça önemlidir. Sigortalar çeşitleri kullanılım alanlarına göre değişim gösterir. Bundan dolayı devreden geçecek olan maksimum akım değeri, sigorta hassaslığında farklılıklar meydana getirerek sigortalarda kullanılan yapının farklı şekilde çeşitlere ayrılmasına sebep olur.
Sigortaların üzerinde 10 amper 16 amper gibi değerler yazar. Sigorta üzerinde yazılı bu değerler akım değerleridir. 10 amperlik bir sigorta, 10 amperi aştığında sigorta atar. Sigorta amperleri aşılan amper değerinden fazlasının geçmesi halinde sigorta devreyi açarak akım geçişini engeller. Sigortalar ev içi elektrik tesisatı sistemini korurlar.

Bu sayede devre elemanlarının ve devreye bağlı alıcıların zarar görmesini engelleyerek meydana gelebilecek kaza ve arızalara karşı koruma sağlamış olur.
• Elektirik işletmelerinden ve alıcılardan fazla akım geçmesini engeller, bunları yanmaktan ve arızalanmaktan korur.
• Alıcı üstünde elektrik kaçağı oluştuğunda kişileri elektrik çarpmasına karşı korur.
Nerelerde Kullanılır? Sigortalar evlerde, endüstri tesislerinde elektrik pano çeşitlerinden olan kumanda panolarında, elektrik santrallerinde, kısacası elektrikle çalışan tüm aletlerde kullanılır. En çok kullanılan elektrik sigorta otomatik sigortadır.
Aşırı Akımda Devreyi Açan Yapıların Farklılığı
Telleri Eriyen Sigorta: Bu sigortalarda erime sıcaklığı düşük olan iletkenden yapılan teller kullanılır. Devreden aşırı akım geçtiğinde iletken telin erimesine sebep olur. Tel kopar ve devreden elektirik geçişini keser. Atan sigortanın yeniden işler bir duruma gelmesi için aynı özellikte ki başka bir tel ile değiştirilmesi gerekir.

Manyetik Sigortalar :

Manyetik özellik kullanılan sigortalar da devreden dolayısıyla sigortadan aşırı akım geçince sigorta içindeki bobin mıknatıslanır. Metal bloğu kendine çekerek devre akımını keser.
Metal Çiftli Sigortalar: Bu tür sigortalar da metal çifti adı verilen değişik iki metalin farklı genleşmesinden yararlanılarak meydana getirilen sigorta düzeneğidir. Farklı miktarda genleşen metallerden meydana gelen metal çifti az genleşen metale taraf eğilir, devrede ki kontağı açar ve elektrik akımını keser.

Sigorta Çeşitleri

Kullanım alanına göre elektrik sigorta çeşitleri vardır;
• Bıçaklı Sigorta
• Otomatik Sigorta
• Cam Sigorta
• Buşon Sigorta
• Yüksek Gerilim Sigortaları