Aspiratör Nedir?

Aspiratör

Aspiratör nedir?

Aspiratör, gaz halindeki akışkanları emmeye ve istenilen ortamdan uzaklaştırmaya yarayan bir fan çeşididir. Temizleyici anlamındadır. Havada bulunan duman, is, koku vb. yabancı maddeleri emerek dışarı atan veya kendisine bağlanan bir kabın içindeki gazı seyreltmeye yada sıkıştırmaya yarayan, içerisinden bir sıvı geçirilerek çalıştırılan alete aspiratör denir.

Aspiratör kelimesinin anlamı ” emmeç “tir.  Aspiratör bulunduğu ortamdaki kullanılmış havanın temizlenmesi ve gaz ve sıvı halindeki akıcı maddeleri ve tozları çekip emilmesi amacıyla kullanılan elektrik cihazıdır. Aspiratörlerin halk arasında bilinen diğer adı da fandır.

Aspiratörler çeşitli yerlerde kullanılmaktadır. Örneğin mutfakta yemek kokularının giderilmesi için. Elektrik süpürgeleri de bir çeşit aspiratördür. Modern marangoz atölyelerinde toz ve talaşların atölye dışındaki depoya aktarılması içinde aspiratör kullanılmaktadır.  Ayrıca tıp ve cerrahide de kullanılan özel şekilde imal edilen aspiratörler de vardır.

Çok geniş kullanma alanına sahip olan küçük motorlar bir fazlı olarak imal edilirler. Bu bir fazlı motorlardan bazıları vantilatör ve aspiratörlerde de kullanılır.

Fonksiyon yönünden farklı bölümlerin iç hava kalitelerinin birbirlerine karşı korunması hava akışının yönlendirilmesi ile sağlanmaktadır. Klima sistemleri tasarlanırken üfleme, egzoz hava debilerinin uygun bir şekilde ayarlanması ile odalarda pozitif -negatif – nötr basınçlı bölgeler meydana getirilir. Aradaki debi farkı önceden belirlenmiş menfez, kapı vs yollar ile boşaltılır.

Basınçlı bölge bileşenleri: Debi, hava akış yönü, sızdırma alanları ve akış basıncı meydana getirir. Esas prensip olarak, normal operasyon odası çalışma koşullarında tüm açıklıkların zorunlu durumlar dışında kapalı tutulmaları esas alınarak; kapı ve pencereler kapalı durumdayken; kapı kasası-duvar birleşimi, kapı kanatları-kasa arasındaki alt, üst ve yan boşluklar ile kanatlar arası kapanma boşlukları ve benzer boşlukları kapsayan pencerelerin çevre boşluklarından sızmasına izin verilen hava yardımı ile istenen basınç farkı sağlanır.

İyi Bir Aspiratör Şu Özellikleri Taşımalıdır;

• Aspiratörün emiş gücü ortama göre ayarlanmalıdır. (motor hız ayarı yapılabilmelidir)
• Gürültülü çalışmamalıdır.
• Dış faktörlere karşı sağlam olmalıdır .
• Kolay temizlenmelidir.
• Elektrik bağlantıları çok iyi yalıtılmış olmalıdır.
• Takılıp sökülmesi ve montajı kolay olmalıdır.
• Basit bir şekilde kullanılmalıdır.

Aspiratör Kullanımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Dış ortamlara veya doğrudan dış ortama açılan, yağmur alan yerlere montajı yapılmamalıdır.
• Aspiratörün bağlanacağı bacanın çapı fan çıkış ağzından küçük olmamalı, baca daha sonra daralmamalıdır. Yoksa fan verimli çalışmaz.
• Çalışırken aspiratör filtresi kontrol edilmemelidir.
• Cihaz uzun süre kullanıldıysa lambalara dokunulmamalıdır.
• Aspiratör altında yemek pişirirken alev almamasına dikkat edilmelidir.
• Aspiratöre bakım işlemi yapılırken aspiratör elektrik şebekesinden ayrılmalıdır.
• Alevli hiçbir yiyecek aspiratör altında pişirilmemelidir.
• Mutfaklarda aspiratör ile ocak arasında en az 65 cm mesafe olmalıdır.
• Gaz kaçağı olduğu zaman aspiratör çalıştırılmamalıdır.
• Aspiratör filtre olmadan çalıştırılmamalıdır.
• Metal gövde topraklanmalıdır.

Aspiratör Çalışma Prensibi

Özellikle de mutfaklarda kullanılan aspiratör imalatı değişik hızlarda yapılır.  Aspiratörlerde değişik hızlar aşağıdaki şekillerde elde edilirler.

Motor iç bağlantıları değiştirilerek:

Motorların kutup sayıları değiştirilmek suretiyle devir sayıları da değişir.

Örneğin;

Motor 2 kutuplu ise n=60. f / p formülünden Frekans = 50 Hz yerine konulursa n= 3000 devir/dakika olur. Motor 4 kutuplu ise n= 1500 devir / dakika olur.

Motor 6 kutuplu ise n= 1000 devir / dakika olur.

Not : Motorun kayması dikkate alınmamıştır.

Hız ayar ünitesi konularak:

Bu ünitenin de görevi motora değişik gerilimler vererek değişik hızlar elde etmektir. Hız ayar ünitesi ile motora uygulanan gerilim değeri düşürülür veya yükseltilir. Motor; düşük gerilim uygulandığında düşük devirde, yüksek gerilim uygulandığında (motora uygulanabilecek en yüksek gerilim değeri) yüksek devirde çalışacaktır. Bu şekilde de değişik hızlar elde edilerek aspiratörün emiş gücü kontrol altına alınmış olacaktır.

Faz kilitli döngü tekniği kullanılarak:

Bu teknikte hız ayarı frekans ile ayarlanır. Bu yöntem genellikle fırçasız doğru akım motorları için kullanılır.

Mutfak aspiratörü;

havayı çeken pervaneli 1 veya 2 adet motor, ocağı aydınlatan lamba, motora ve lambaya kumanda eden konum anahtarı, aspiratörün özelliğine göre hız ayar ünitesi, yağ tutucu alüminyum filtre, bacasız kullanılacak aspiratörler için koku giderici karbon filtre ve bunları üzerinde taşıyan kabinden meydana gelmektedir.

Aspiratöre alternatif akım uygulanır. Uygulanan bu akım seçilen konum anahtarı aktif duruma getirilerek hız ayar ünitesine gönderilir. Hız ayar ünitesinde seçilen konuma göre motora gerilim uygulanır. Böylece motor istenilen devirde çalıştırılır. Lambanın da çalışması bu konum anahtarından kontrol edilir. Çoğu modellerde bir mikro anahtar (siviç) vasıtası ile seçilen bu konumlar aspiratör sürgüsünün öne çekilmesiyle aktif olur. Sürgü geriye itildiğinde ise aspiratörün çalışması sonlanır.

Aspiratör (Fan) Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar

Aspiratörler mutfakta ve diğer ortamlarda meydana gelen kötü kokuları aspiratör borusu yardımıyla dışarı atar. İyi bir aspiratör;

• Su buharını ve sıcaklığını çevreye yayılmadan çeker,
• Kötü kokuları ortadan kaldırır,
• Çekiş gücü gereğinden fazla olmaması ve hava akımı yaratmaması,
• Dış faktörlere bağlı olmadan çalışmalı ve istenilen durumlara göre ayarlanmalıdır.

Elektrik panolarının bulundukları mahaller, çalışma karekteristikleri açısından önemlidir. Panonun bulunduğu yere göre ve panonun gücüne göre uygun değerlerde aspiratör seçimi yapılmalıdır. Piyasada aspiratör firmalar tarafından imal edilen birçok aspiratör modelleri ve aspiratör markaları vardır. Her firmanın aspiratör fiyatları da modeline göre değişiktir.

Aspiratör Çeşitleri

Aspiratörler çalışma mekanizması bakımından iki çeşittir;

• Bağlı bulunduğu mekandaki kullanılmış havayı emerek bir baca yardımıyla dışarıya verenler.
• Bağlı bulunduğu mekandaki kullanılmış havayı bir karbon filtre ile temizleyip yeniden ortama verenler .

Kirlenen havanın temizlenmesi veya bulunan ortamdan dışarıya atılması için kullanılan değişik tip aspiratörler vardır. Bu fanlar; aksiyel tip aspiratörler, radyal tip aspiratörler, santrifüj tip aspiratörler, sanayi tip aspiratör, salyangoz tip aspiratörler, kapaklı aspiratör, baca aspiratörü, mutfak aspiratörü, banyo aspiratörü, pencere tipi aspiratör, sanayi tipi aspiratör, cam tipi aspiratör, kanal tipi aspiratör, duvar tipi aspiratör, çatı tipi aspiratör, ev tipi aspiratör vb gibi.

Uygulamada kullanılan bazı aspiratörlerin özellikleri ve kullanıldıkları yerler ;

Monofaze ve Trifaze Sanayi Tipi Aspiratör

Sanayi tipi aspiratörler, alışveriş merkezleri, imalathane, emita depoları, fabrikalar, boyahaneler vb. gibi büyük hacimli mekanların havalandırılmasında kullanılır.

Sanayi Tipi Aspiratörlerin Özellikleri

• Çalışma performansları yüksektir.
• Monofaze ve trifaze olmak üzere iki ayrı tipleri vardır.
• Tamamı metalden yapılmış olan çember yapısı çok sağlamdır.
• Pervane boyutlarına göre en ideal açıdan imalatı yapılarak maksimum debi sağlanmıştır.
• Fan pervanesi önüne montajı yapılan özel kafes vasıtasıyla, zarar verecek yabancı cisimler engellenir.
• Elektrik motoru çatı aspiratörünün dizaynı gereği , dışarı atılan egzost havası ile karşılaşmaz. Çatı aspiratörlerinin emiş tarafına kanal bağlanarak lokal bölgelerden emiş yaptırılabilir.
• Elektrik bağlantıları üzerlerinde bulunan klemensten rahat ve kolay bir şekilde yapılır.

Fanlar genelde havanın çark üzerinden akış doğrultusuna bağlı olarak aksiyel fan (eksenel fan) ve radyal fan olarak sınıflandırılır.

Aksiyel Aspiratör

Bu tip aspiratörler genel olarak pencereye montaj edilerek kullanılır. Lokallerde, mutfaklarda ve iş yerlerinde yemek kokularının, banyolarda, ofislerde, sigara dumanının, istenmeyen koku ve kirli havanın dışarı atılmasında, elektrik panosu ve  kaynak makinelerinin soğutulmasında kullanılır. Kullanılmadıkları süre içinde kapakları sayesinde dış hava ile teması kesilir.

• Aksiyel aspiratörler kapaklı duvar tipi aspiratörlerdir.
• Aksiyel banyo ve tuvalet (wc) aspiratörleri

Aksiyel Aspiratör Özellikleri

• Çalışma performansları yüksektir.
• Çalışmadığında gövde kapağı kapatılarak ters hava akımı önlenmiş olur.
• Duvar ve pencerelere kolay bir şekilde montajı yapılır.
• Motor gövdeleri alüminyum enjeksiyondan üretilmiştir. Rotor yataklarında kullanılan sinter burçlar sayesinde motorun sessiz çalışması sağlanır.
• Pervaneleri 0. 60 sac alüminyum olup ideal kanat açıları sayesinde sessizce güçlü hava akımı sağlanır. Gövdesi sac olup elektrostatik toz boyalıdır.
• Rotor ve stator paketleri 6109 kalite sacdan imal edilmiştir.

Montaj şekli (sanayi ve aksiyel tip aspiratörler) :

Aspiratörlerin montaj yerinin seçimi önemlidir. Aspiratör yanlış yere monte edilirse ortamdaki kirli havayı veya yemek kokularını verimli şekilde dışarıya atamaz. Aspiratör ölçüleri alınırken monte edileceği yer zeminden asgari 230 cm yükseklikte olmalıdır. Ayrıca aspiratörler iyi bir hava dolaşımının sağlanabilmesi için hava girişi olan kapı veya pencerenin karşısına gelecek şekilde olmalıdır.

Kare Tipi Aspiratörler

Büyük hacimli mekanlarda imalathanelerde, fabrikalarda, emita depolarında, otellerde, restaurant, alışveriş merkezlerinde, boyahane  havalandırılmasında bu tip aspiratörler kullanılır. Buharlı ütü makineleri ve diğer tip makinelerde de (paketleme, plastik mal, zeytin eleme mak. poşet, kağıt vs.) kare tipi aspiratörler kullanılır.

Özellikleri

• Monofaze ve trifaze olmak üzere iki ayrı çeşidi vardır.
• Motor gövde imalatı alüminyum enjeksiyondan yapılmıştır.
• Motor ve stator paketlemeleri 6190 sacdan üretilmiştir.
• Yüksek güce sahip olan obr – 140 tipinde motor yataklaması rulmanlar  ile yapılmıştır.
• Kullanışlı bir yapıya sahiptirler. Bundan dolayı bakım ve montajları kolaydır.
• Elektrik bağlantıları üzerindeki klemenslerden rahatlıkla yapılır.
• Çalışma performansları yüksektir.
• Cihazlar elektrostatik toz boyalıdır.
• Aspiratör motorları soğutma fanlıdır.

Ankastre Aspiratör

Bu tip aspiratörler mutfaklardaki yemek kokuları ve buharının dışarıya atılması  için kullanılır.

• Bacalı ve bacasız aspiratör kullanıma uygundur.
• Metal yağ filtresi bulaşık makinesinde yıkanabilir.
• Cam sürgülü ve aspiratör önü aydınlatması vardır.
• Mutfak mobilyasına uygun malzeme ile kaplanabilen ön panele sahiptir.
• Değişik güç kademeleri ve yüksek verimliliğe sahip 1 veya 2 motor vardır.
• Bir dolabın altına kolayca montajı yapılabilen düz aspiratörlerdir.
• Özel dolabı yardımıyla saklanabilen gömme tip aspiratörlerdir.
• Dış etkenlere bağlı olmadan çalışan, istenilene durumlara ayarlanabilir.

Ocak yanına, tezgâhla aynı hizaya monte edilen modern görünümlü aspiratörlerin yanı sıra en çok tercih edilen türleri, üç farklı şekildedir.

• Bir dolabın altına kolayca montajı yapılabilen düz aspiratörler,
• Özel dolabı sayesinde gözden saklanan gömme aspiratörler,
• Davlumbaz tipi bacası ile birlikte şık bir görünüme sahiptirler.

Aspiratör satın alınırken ocak yüzeyi ile aynı veya büyük olmalıdır. Aspiratör firmaları tarafından imal edilen piyasada 60, 90, 120 cm genişliğinde aspiratörler vardır. Bir aspiratörün verimli olması için ocaktan 60-80 cm yüksekte olmalıdır.

Davlumbaz

Mutfaklardaki yemek kokuları ve buharının dışarıya atılması veya bir karbon filtre konularak havanın temizlenmesi amacı için kullanılır. Kullanımı ankastre tipi mutfak aspiratörleri gibidir. Sadece teknolojik bakımdan gelişmiştir.

Özellikleri

• Bacalı ve bacasız kullanıma uygundur.
• Metal yağ filtresi bulaşık makinesinde yıkanabilir.
• Filtreler için doluluk göstergesi
• Elektronik kumanda ve otomatik çalışma durma
• Değişik güç kademeleri ve yüksek verimliliğe sahip motorlar
• Davlumbaz önü aydınlatması
• Dış etkilere bağlı olmaksızın çalışan istenilen durumlara ayarlanabilir.

Hücreli Aspiratör

Isıtma ve soğutma istemeyen sadece havalandırma ihtiyacı olan mekanlarda, ortam havasını temizlemek için, kullanılacak mekan havasının fizyolojik özelliğine göre, düşük veya yüksek emiş ve üfleme kapasitesine sahiptir. Hücreli aspiratörler kaset filtreli veya filtresiz olarak kullanılmaktadır.

Kaset tipi filtrelerde kullanılan filtre çeşitleri;

• G-4 toz tutucu filtre
• Metal yağ tutucu filtre
• Granül karbon koku giderici filtre
• Lif tutucu

Hücreli aspiratör imalatı monte edileceği yere, hava kanallarının durumuna, emiş ve üfleme yönlerine göre belirlenerek yapılır. Hücreli aspiratör fiyatları firmalara ve ebatlarına göre değişmektedir.

Kanal Tipi Aspiratör

Yer problemi olan mekanlar için tavan arası veya asma tavan içerisine monte edilen, kanal bağlantısına uygun şekilde tasarlanan ve bu şekilde üretilen aspiratörlerdir. Paslanmaya karşı dayanıklı özel malzemelerden imal edilir. Kanal tipi aspiratörlerin farklı hız seçenekleri vardır.

Çatı Aspiratörleri

Çatılar, bacalar, şaftlar veya özel dizayn edilmiş ortamların üzerine kolayca montajı yapılır. Bu ortamların sağlıklı bir şekilde havalandırılması amacıyla kullanılan fanlardır. Farklı devir seçenekleri vardır. Bundan dolayı cihaz seçimi kolaydır. Statik ve dinamik olarak balanslanmış fanlar kullanıldığından, yüksek verimli olup ses düzeyleri de oldukça düşüktür.

Cerrahi Aspiratörler

Aspiratör cihazı günlük yaşamda pek çok alanda kullanılmaktadır. Ürettiği vakum (emme) gücü ile cerrahi operasyonlar sırasında kanamalı bölgede biriken kan ve sıvıların bulunduğu yerden uzaklaştırılması için kullanılır. Tıp alanında kullanılan aspiratörlere cerrahi aspiratör denir.

Bir emme pompası ve emilen sıvının toplandığı rezervuardan meydana gelir. Cerrahi aspiratör, ürettiği negatif basınçla vücut boşluklarındaki istenmeyen sıvı, sekresyon, partikül vb. emen ve bir toplama kavanozunda biriktiren cihazdır. Cerrahi aspiratör kullanım alanları; yoğun bakım ünitesi, ameliyathane, ambulans, diş kliniği, acil servis vb. gibi.

Cerrahi aspiratör üç bölümden meydana gelir:

Motor bölümü:

Elektrikle çalışır ve vakum gücünün meydana gelmesini sağlar.Aspiratör, hava pompası yardımıyla vakum gücü yani negatif basınç meydana getirerek çalışır. Cihaz üzerinde  bulunan gösterge (kontrol) panelinde bulunan aç/kapat düğmesi ile vakum başlatılır. Vakum ayarlama düğmesiyle vakum gücü seçilir.

Bağlantı hortumları:

2 adet borudan meydana gelir. Motor ile kavanoz arasındaki hortum, vakum gücünü iletir. Kavanoz ile hasta arasında bulunan hortum vakum gücünü iletir. Ucuna takılan aspiratör sondası ile hastanın vücut boşluklarında biriken sıvı ve yabancı maddeleri kavanoza taşır.

Ölçekli kavanoz (Toplama kavanozu):

İçinde hastanın vücut boşluklarında biriken sıvıların toplandığı cam veya PVC den yapılır.

Kullanılan Motor Çeşitleri

Çok geniş kullanma alanına sahip olan küçük motorlar bir fazlı olarak imal edilirler. Bu bir fazlı motorlardan bazıları vantilatör ve aspiratörlerde de kullanılır.

Aspiratör Montajı

• Aspiratör panoyu tozdan uzak tutmak için ve en iyi şekilde havalandıracak yere yani panonun yan kapaklarına takılmalıdır.
• Pano havalandırma aspiratör montajı devresi pano içine yapılır. Devre elemanlarının bağlantıları kataloğa göre yapılır.
• Fanın panoya montajı  yapılırken sarsıntılardan etkilenmemesi (gevşememesi) için montaj vidalarına plastik conta takılması uygun olur.
• Bağlantıları kontrol edilerek aspiratör montajı devresi çalıştırılır.
• Devreye enerji vererek paket şalteri kapatılır.
• Devrenin çalışıp çalışmadığı gözlemlenir.
• Aspiratör cihazı ile gövde arasında kaçak olup olmadığı  ölçülür.

Aspiratörlerde Olabilecek Arızalar ve Çözümleri

Aspiratör çalışmıyor ise;

Sebepleri

• Aspiratörün şebekeye bağlandığı buat veya priz de enerji olmayabilir.
• Motora kumanda eden konum anahtarı arızalı olabilir.
• Besleme kablosu veya motora akım taşıyan kablolar arızalı olabilir.
• Motor hızını ayarlayan hız ayar ünitesi arızalı olabilir.
• Motor arızalı olabilir.

Çözümleri

• Aspiratörün şebekeye bağlandığı yerden gerilim ölçümü yapılır.
• Konum anahtarı kontrol edilir.
• Besleme ve motora akım taşıyan kablolarda avometre yardımı ile
• kopukluk kontrolü yapılır.
• Hız ayar ünitesi avometre ile kontrol edilir. Arızalı ise değiştirilir.
• Motor kontrol edilir. Arızalı ise değiştirilir.

Aspiratör çalışıyor ama hava çekmiyor ise;

Sebepleri

• Hava girişine takılan filtreler zamanla tıkanmış olabilir
• Motor miline takılı pervane gevşemiş , görev yapmıyor olabilir.
• Aspiratör bağlantısı olan baca tıkalı olabilir.

Çözümleri

• Filtreler kontrol edilir, kâğıt filtre değiştirilir, alüminyum filtre yıkanarak temizlenir ve yerine tekrar takılır.
• Motor ve pervane kontrol edilir. Pervane gevşemişse tamir edilir, gerekirse motor değişimi yapılır.
• Baca kontrol edilir. Tıkalıysa temizlenmesi için sorumlu kişiye bildirilir.

Aspiratör sabit hızda çalışıyor ise;

Sebepleri:

• Konum anahtarı arızalı olabilir.
• Hız ayar ünitesi devresi arızalı olabilir.
• Hız ayar ünitesi devresi ile motor bağlantılarında arıza olabilir.

Çözümleri:

• Konum anahtarı avometre ile kontrol edilir. Arızalı ise değiştirilir.
• Hız ayar ünitesi avometre ile kontrol edilir. Arıza giderilir, gerekiyorsa değişimi yapılır.
• Hız ayar ünitesi ile motor bağlantıları kontrol edilir, gerekiyorsa kablolar ve soketler değiştirilir.

Aspiratör sigorta attırıyor ise;

Sebepleri

• Fiş ve besleme kablosunda faz-nötr teması olabilir.
• Konum anahtarı (açma-kapama anahtarı) arızalı olabilir.
• Aspiratör aydınlatma lambası duylarında arıza olabilir.

Çözümleri

• Fiş ve besleme kablosu avometre ile kontrol edilir. Arızalı ise değiştirilir.
• Konum anahtarı avometre ile kontrol edilir. Arıza giderilir, gerekiyorsa değişimi yapılır.
• Duylar avometre ile kontrol edilir, arızalı olanlar değiştirilir.

Aspiratör sesli çalışıyor ise;

Sebepleri

• Motor pervanesi gevşemiş olabilir.
• Motor rulman (bilye) ve yatakları aşınmış olabilir.
• Aspiratör montaj vidaları gevşemiş olabilir.

Çözümleri

• Pervane kontrol edilir. Gevşeklik varsa giderilir.
• Motor rulman ve yatakları kontrol edilir. Aşınmış ise yenisi ile değiştirilir.
• Aspiratör montaj vidaları sıkılır.

Piyasada bulunan aspiratör markaları arasında; bosch aspiratör, esty aspiratör, siemens aspiratör, termikel aspiratör, bahçıvan aspiratör, hibsan aspiratör, dominox aspiratör, mekappa aspiratör, franke aspiratör, teka aspiratör vb gibi.