asansör nedir

Asansör

Asansör nedir?

Asansör imalatı ve asansör ebatları ile insanları veya yükleri içine alabilecek bir kabini olan, dikey veya yatay olarak kılavuz raylar arasında belirli duraklara insan veya yük taşıyan elektrik ile çalışan araca asansör denir. İnsanları, yükleri bir yapının bir katından diğerine veya yüksek yerlere çıkarıp indiren, elektrikle işleyen araçtır. Asansör yükleri veya insanları, alçak veya yüksek yerlere dikine indirip çıkarmaya yarayan ve bir platform kabinden oluşan makine düzeneğidir.

Asansöre İngilizce’ de elevator, Fransızca’ da ascenseur, Portekizce’ de elevador, Almanca’ da aufzug, İtalyanca’ da ascensore, öz Türkçe’ de indirgeç kaldırgaç denilmektedir. Asansörü kim buldu? sorusunun cevabı Elisha Graves Otis’ tir. Asansörün tarihçesine bakıldığında asansör, ilk olarak Avrupa’ dan bütün dünyaya yayılmıştır.

Asansörler,

şehirlerde yaşamı kolaylaştıran vazgeçilmez bir araçtır. Şehir nüfusunun her geçen gün artması ve yerleşim alanlarına daha fazla ihtiyaç olduğu için arsa değerlerinin artması sonucu çok katlı yüksek binalar yapılmasına neden olmuştur. İnsanların üst katlara rahat ulaşabilmeleri için asansörlerin yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. Asansör sistemleri, günümüzde yüksek binaların hemen hepsinde kullanılmaktadır. Ayrıca yapım aşamasındaki inşaatlarda ve fabrikalarda yük taşıyan yük asansörü vardır. Asansör imalatı yapılmasaydı şehirlerde birçok insanın yaşadığı yerlerde yüksek binalar ve gökdelenler inşaatı yapılamaz ve bugün bazı sanayi kolları gelişemezdi.

yüzyılda bazı fabrika ve maden ocaklarında, kömür ve gerekli maddelerin taşınmasında yük asansörü kullanılıyordu. İnsanların can güvenliğini tehlikeye atmayan ilk asansörler 19. yüzyıl ortalarında yapılmıştır. O döneme kadar kentlerdeki yapılan binalar insanların merdivenle yukarı çıkacabileceği kadar yükseklikte, en fazla dört beş katlı yapılıyordu. Bu güvenli asansörler buhar gücüyle çalışıyordu. Bu asansörlerde buhar makinesi bir tamburu döndürür, asansör kabinini çeken halat da tıpkı makaralı balık oltalarındaki gibi bu tamburun üstüne sarılırdı.

1870-1900 yılları arasında çoğunluk olarak hidrolik asansör sistemleri kullanıldı. Bu sistemde, yarısı yapının en üst katından yere kadar inen, öbür yarısı da temelin altında toprağa gömülü olan çelikten bir silindir asansör boşluğunu meydana getiriyordu. Asansör kabini de bu silindirin içinde aşağı yukarı hareket eden sağlam bir çelik pistonun üstüne oturtulmuştu. Silindire basınçlı su pompalandığı zaman aşağıya iniyordu. 1890′dan sonra elektrik motorları yaygınlaşınca hidrolik asansör yerini elektrikli asansörler almıştır. Günümüzde kullanılan asansörlerin tümü elektriklidir.

Büyük şehirlerde bazı binalarda birden çok asansöre gereksinim duyulmaktadır. Özellikle de iş hanları, alış-veriş merkezleri, büyük oteller gibi. Asansörler sadece çok katlı binalarda değil, gemilerde, tren istasyonlarında, tiyatro ve sahnelerde kullanılan yüksek teknolojili ve bilgisayar destekli makineler durumundadır.

Asansörü meydana getiren asansör malzemeleri; asansör makine motor, asansör fren sistemleri,asansör tahrik sistemleri, asansör kumanda sistemlerii, asansör kabin, asansör kapıları, zemin, asansör hız kontrolleri, elektrikli asansör butonları, asansör küpeşteleri, asansör kaplamaları, asansör tavanları, bilgisayar teknolojisi, acil yardım düzeneği, alarm düğmeleri, acil ışıklandırma, mekanik bir arıza meydana geldiğinde kullanılacak karşılıklı haberleşme sistemleri ve yedek güç kaynakları vardır. Asansörü meydana getiren tüm bu asansör parçaları fiyatları asansör firmaları tarafından belirlenir. Her firmanın asansör fiyatları değişiktir.

Asansör Nasıl Çalışır?

Askı halatlarıyla yükseltilen asansörlerde, zemin güvenlik fren cihazının olması gerekir. Paraşüt olarak isimlendirilen bu cihaz, devreye girdiği anda çelik kılavuz raylarına kelepçelenerek kabini frenler ve kısa zamanda durdurur. Kabin zemininin alt tarafına takılan paraşüt, bir halat yardımı ile harekete geçirilen hız regülatörünce devreye girer. Asansör hızla alçalırsa, bu halat paraşüt komutasını çekerek çalıştırır. Paraşüt ilk önce motoru durdurur; hız yeteri kadar azalmazsa dahi güvenlik frenini uygular. Asansörlerin, randımanlı çalışması açısından, yetkili asansör servisi tarafından asansör bakım yılda bir kez asansör yönetmeliği doğrultusunda periyodik bakım yapılmalıdır.

Asansörler, amaçlarına ve kullanılış şekillerine göre yük ve insan asansörleri; hidrolik, hidro elektrik ve elektrik asansör çeşitleri vardır.

Hidrolik Asansör

Hidrolik asansör, sıvı basıncıyla çalışırlar. Odacık, kalın bir piston üzerine oturtulmuş durumdadır. Piston kolu, binanın yüksekliği kadar yerin altına sokulmuş bir silindirin içine girer. Silindire güçlü pompalarla sıvı gönderilir ve piston yukarı doğru yükselir. Asansör aşağıya indirilmek istendiği zaman piston üzerindeki sıvı basıncı azaltılır. Hidrolik asansör, yüksek binalarda çok kullanılmazlar. Elektrik gücü ile çalışan asansörlerin gelişmesiyle bunlar önemini kaybetmiştir.

Elektrikli Asansör

Eski tip asansörlerde kullanılan halat sarmalı tambur sistemi, buhar makinesi yerine bir elektrik motoru ile döndürülerek günümüzde de bazı asansörler de uygulanmaktadır. Fakat elektrikli asansörlerin çoğu artık çekmeli tiptedir.

Elektrikli Asansör Çalışma Prensibi;

elektrikli asansörler de askı halatlarının bir ucunda asansör kabini, diğer ucunda ise kabinin ağırlığını dengelemekte olan ağırlık bağlanmıştır. Askı halatlardan her biri, asansör boşluğunun tepesine yerleştirilen bir kasnak veya makaranın üstündeki ayrı bir yive oturur. Bir elektrik motoru ile çalışan makara döndükçe halatlar hareket eder. Bu durumda asansör bir yöne doğru yol alır. Karşı ağırlık zıt yönde hareket eder.

Günümüzde kullanılan asansörler, kabinin hızlı inip çıkmasını ve en üst veya en alt kat seviyesini çıkmasını ve en üst veya en alt kat seviyesini geçmesini önleyen birtakım güvenlik düzeneği ile donatılmıştır. Bu düzenekler çalışmasa dahi, asansörün en üst katı geçerek tepedeki aletlere değecek şekilde yükselmesi imkansızdır. Zira kabin en üst kata ulaştığı zaman karşı taraftaki ağırlık, kuyu dibinde bulunan tamponların üstüne oturur bu durumda halatlar gevşer, halatlar gevşediğinden kabini daha yukarı çekemez.

Bazı modern asansörler pistonlu-elektriklidir. Bunlar, aynı eski hidrolik asansörler gibi çalışır, sadece donma ve paslanma olmaması için su yerine yağ kullanılır. Silindirin içerisine elektrikli pompa yardımı ile basılan yağ elektrikli vanalara boşaltılır. Bu asansörler yüksek olmayan binalarda, özellikle de ağır yüklerin taşınması için uçak gemileri ve fabrikalar ile otomobil yıkama-yağlama istasyonlarının yükseltici platformlarında kullanılmaktadır.

Elektronik Denetimli Asansörler

Elektrikli asansörlerin yaygın olarak kullanılmaya başladıktan sonra dahi, asansörün inişini, çıkışını kontrol etmek ve kabin kapılarını açan, kapatan kabin görevlileri vardı. 1890′ larda yolcular iniş ve çıkışlarda kabin düğmelerine basarak asansörü kendileri çalıştırmış ve inip çıkmışlardır. İlk başlarda küçük kabinli ve yavaş çalışan bu asansörler ancak konutlarda veya az sayıda insanın girip çıktığı kat sayısının az olduğu iş hanlarında kullanılıyordu.

Elektronik bilimi ilerledikçe, işlek yapılarda kullanılan hızlı asansörler için otomatik denetim sistemleri geliştirildi. Bu otomatik elektronik cihazlar, birkaç asansörü olan yapılarda aynı zamanda görev dağıtımı yapan bir “komuta tablosu” vazifesini görmektedir. Bu cihazlar verilen programa uygun olarak asansörlerin iniş ve çıkış yönünü yolcu trafiğine göre düzenlemektedir. Ortalama otuz senedir yüksek binaların asansörlerinin birçoğu tam otomatiktir. Elektronik denetimli asansörler otomatik olduğu için insan eliyle çalışan asansörlerden daha güvenli, randımanlı ve hızlıdır.

Otomatik Asansörler

Otomatik asansör özellikleri; kabininde, kapının bir veya iki yanına yerleştirilen panel vardır. Bu panelde binanın her katı için numaralı bir düğme vardır. Asansöre binen insanın yapması gereken şey çıkmak veya inmek istediği katın düğmesine basmaktır. Daha sonra asansöre binecek olan yolcular için, asansörün hangi katta duracağını haber vermek için, basılan düğmenin içerisinde bir ışık yanar. Düğmeye basıldıktan sonra kısa bir süre içinde kapılar otomatik olarak kapanır ve asansör kendi kendine harekete geçer. Durması istenen kata yaklaştığında yine otomatik olarak yavaşlayarak, kat kapısıyla aynı seviyeye geldiği zaman durur. Asansör yukarı çıkarken, binanın koridorlarındaki tam otomatik asansör kapısı yanında bulunan panelin çıkış düğmelerine basan diğer yolcuların olduğu katlarda da durur. Asansörler aşağıya inerken, iniş çağrılarına cevap verir.

Otomatik denetim düzeneği tüm çağrılara sırayla cevap vermek üzere belleğinde sakladığından , aynı iniş veya çıkış sırasında asansörden birçok sayıda yolcu faydalanabilir. Asansör kat seviyesine gelip durduğu zaman kapılar otomatik olarak açılır, içindeki yolcuların iniş çıkışları bittikten sonra da kapılar yavaş yavaş kapanır. Bütün kapılar kapanırken iki kanadın arasına bir yolcu sıkışırsa, elektronik bir cihaz bu durumu belirleyerek kapıların yolcuya çarpmadan durmasını sağlar. Fakat bu sadece bir anlık bir duraklamadır. Eğer asansör kapısı zorla açık tutulmaya çalışılırsa, kapı kanatları aradaki yolcuyu iterek uzaklaştırır ve asansörün yoluna devam etmesini sağlar.

Asansörlerin Programlanması

Çok sayıda asansörü olan yapılarda tüm asansörlerin çalışması bilgisayarlara bağlı otomatik cihazlarla yönlendirilir. Bu cihazlar, asansörlerin iniş çıkışlarını yolcu trafiğine göre düzenleyecek şekilde programlanmıştır. Çok işleyen binalarda sabah ve akşam saatleri arasındaki yolcu trafiğinin akışına göre genel olarak altı ayrı program uygulanmaktadır. Sabahın erken saatlerinde kişiler işyerlerine yetişebilmek için acele ettikleri için asansörlerin çoğu çıkış yönüne çalıştırılır. Sabah ile öğle arasında çıkış ve inişler dengelidir. İnsanların öğle yemeğine gittiği saatlerde inişler, öğle yemeğinden dönüşte çıkışlar daha yoğun olur. Öğle ile akşam arasında yine iniş ve çıkışlar dengelenir. Mesai saatinin bitiminde asansörlerin çoğu bu kez iniş yönünde çalışacak biçimde programlanır. Sonunda, gece hizmetine ayrılan bir veya iki asansör dışında elektronik sistem bütün asansörleri otomatik olarak durdurur.